O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Машғулот 34
Бир паллали ўсимликлар поясининг ички тузилиши
Умумий маълумот
Бир паллали ўсимликлар поясининг характерли хусусиятлари уларда камбийнинг бўлмаслиги, ўтказувчи най толалари боғламларининг алоҳидалиги, иккиламчи йўғонланишининг йўқлиги, бирламчи пўст билан марказий ўқ ўртасида чегаранинг йўқлигидадир. Бир паллали ўсимликларда прокамбиал боғламлар тўлиқ дифференциялашган. Шу сабабли ўтказувчи боғламлар ёпиқ шундай экан камбий боғлами йўқ. Бир паллали ўсимликларнинг пояси ўтказувчи боғламлар тўлиқ шакллангунга қадар йўғонлашади. Хурмо? Ўсимлигида ўтказувчи найлар шакллангандан кейин ҳам поя маълум вақтга қадар энига ўсади (41– расм). Лекин бу ўсиш прокамбий ҳисобидан бўлмасдан балки шаклланган паренхима тўқималарининг ўсиш ҳисобига боради. Ёпиқ ўтказувчи боғламлар паренхимада тартибсиз равишда жойлашган. Аниқроғи, улар кўпинча, банднинг жойлашувига мос келадиган даражада спираль равишда ўрнашган.
Бу хусусият, айниқса, пиёзгулдошлар, хурмолар ва айрим ҳолларда, қўнғирбошдошлар учун характерли ҳисобланади. Пўкак камбийси ҳам бир паллали ўсимликларда ҳосил бўлмайди. Поянинг ўзак қисми кўпчилик қўнғирбошдошларда ўсимликнинг ҳали вояга етмаган давридаёқ парчаланади ва поя, унинг бўғим қисми эътиборга олинмаганда, бўш ҳолда бўлади (42– расм).
Маккажўхорининг ўзаги ғоваклишиб, кўкиш тусга киради. Бу хусусиятни буғдойнинг айрим новдаларида ҳам кузатиш мумкин. Махкамлик тўқима эпидермис остида скелеренхима ҳалқасини ҳосил қилади. Махкамлик тўқима ўтказувчи найларни ярим доира шаклида ёки бутунлай ҳар томонлама ўраб олиб, ўсимлик поясига мустаҳкамлик беради.
Склеренхима кўприк шаклида бир боғламдан иккинчи боғламга сочилгандек жойлашади ва уларнинг радиал ҳолда жойланган толалари эпидермисгача етади. Склеренхиманинг периферик қисми пояга ҳар қандай ташқи таъсирга (шамол, бўрон) бардош бера оладиган маҳкамлик беради, шу туфайли ўсимлик пояси эгилувчанлик, букилувчанлик қобилиятига эга. Ўтказувчи най боғламлар сон жиҳатидан поянинг пастки қисмида юқори қисмига нисбатан кўпроқ бўлади. Чунки ҳар бир боғлам маълум баландликда жойлашган баргдан чиқиб, поя бўйлаб пастга йўналади. Бўғим оралиғида, барг қўлтиғида жойлашган уйқу куртакларидан, барглардан чиқадиган ўтказувчи боғламлар бўғимларда бирлашиб, қайта шаклланиш содир бўлади. Шу туфайли қўнғирбошдошларга мансуб ўсимликларнинг поя бўғимларида тўсиқлар пайдо бўлади. Бу тўсиқлар, айниқса, самонинг бўғим оралиқларидаги бўш қисми билан бўғимларни ўзаро таққослаганда аниқ кўринади.