O’zbекiston rеspubliкasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Kimyoviy klassifikastiyalash 

Neftni  kimyoviy  tarkibi,  hamda  uning  alohida  olingan  frakstiyalarining 

tarkibi tuzilishi jihatdan har xilda  ekanligiga asosladi. 

Birinchi  bo’lib  neftni  kimyoviy  klassifikastiyalash  Gefer  tomonidan  1907 

yilda  amalga  oshirilgan.  Lekin  20  asrning  60  yillarida  Rossiyada  va  ko’pgina 

---

 

9

boshqa  xorijiy  davlatlarda  neftning  turli  xildagi  klassifikastiyasi    tavsiya  etilgan 

edi.  Bu  klassifikastiyalarning  kamchiligi  shundan  iborat  ediki  neft  faqat  tuzilish 

jihatdan  faqat  uglevodorod  degan  nuqtai  –  nazaridan  qaralgan  edi.  Ammo 

kimyoviy 

klassifikastiyalashda 

uglevodorod 

bo’lmagan 

tarkibini 

– 

komponentalarni  ham  hisobga  olinishi  kerak  edi.  Zamonaviy  kimyoviy 

klassifikastiyalashda    neftdagi  oltingugurt  miqdori,  hamda  smolali  –  asfalten 

moddalar  miqdorini  ham  bilish  talab  etiladi.  Ba’zi  bir  klassifikastiyalashlarda 

muhim  tomonlari  keltirilgan  bo’lib,  unda  neftning  zichligi  va  oltingugurt  miqdori 

ham inobatga olingan: - Neftning zichligi bo’yicha; engil, o’rta, og’ir va o’ta og’ir 

neftlarga  ajratilgan.  Oltingugurt  miqdoriga  qarab  esa:  kam  oltingugurtli, 

oltingugurtli  va  yuqori  oltingugurtli  neftlarga  ajratilgan.  Uglevodorod  tarkibning 

xarakteristikasi    sifatida  esa  ammiaklarning  stikloalkanlarga  nisbati  (A/Ц),  va 

arenlarning  stikloalalkanlarga  nisbati  (Ar/Цik)  qabul  qilingan.  Neftning 

klassifikastiyalashni  to’la  –  to’kis  yoritish  uchun,  uni  ikki  bosqichli 

klassifikastiyaga  bo’lib,  o’rganish  ba’zi  bir  adabiyotlarda  keltirilgan.  Birinchi 

bosqichda faqat neftning fizikaviy-kimyoviy xarakteristkalari o’rganiladi. Ikkinchi 

bosqichda esa faqat uglevodorod tarkib o’rganiladi.  

Masalan:  birinchi  bosqichda  neftning  zichliklari  bo’yiga  tahlili  kiradi. 

Unda quyidagilar 

1)  0 – juda engil va eng kichik zichlikka ega (

80

.

0

20

4





); 

2)  1 - engil past zichlikka ega                          (

84

.

0

80

.

0

20

4







) 

3)  2 – o’rtacha zichlikka ega                                (

88

.

0

84

.

0

20

4







) 

4)  3 – og’ir yuqori zichlikka ega                       





88

.

0

84

.

0

20

4







 

5)  4 – juda og’ir va o’ta yuqori zichlikka ega   





92

.

0

20





 

 Xuddi  shunday  oltingugurtning  neftda  massa  ulushi  bo’yicha;    smolali  - 

asfaltenlarning  massa  miqdori  bo’yicha;  og’ir  uglevodorodlarning  (parafinlar) 

massa  ulushi  bo’yicha  v.  x.  k.  Ular  720  ta  klassga  bo’linadi.  Ikkinchi  bosqichda; 

alkanlarning  massaviy  ulushi 

 

m

q

;  stikloalkonlarning 





Nh

q

,  hamda  arenlari 





Aч

q

  massaviy  ulushi  %  larda  berilishi  tavsiya  etilgan.  Bu  bosqichda  16  –  ta 

sinfga  bo’linadi.  Hozirgi  vaqtgacha  neft  nomenklaturasi  to’g’risida  savol 

diskussiyali savol bo’lib qolmoqda.  

Texnologik klassifikastiyalashning maqsad, vazifalarini va  asosan nevt va 

gazni qayta ishlash  zavodlari uchun ahamiyatli tomonlarini