|
“Cho’kma migrastion” kelib chiqish nazariyasi
Ko’pgina ilmiy izlanuvchi olimlar neftning paydo bo’lishini organik jihatdan
yuzaga kelgan deb izohlaydilar. Neft paydo bo’lishining biogen nazariyasining
rivojlanishi o’tmishdagi ko’zga ko’ringan ximiklar va geologlar: Andrusova,
Mixaylovskiy, Arxang’eliskiy, Zeminiskiy, Engler, Xonta, Orton, Gefer va
boshkalar ishlarida daslab yuzaga kela boshlagan. Bu borada neftning organik
paydo bo’lishi to’g’risidagi mustahkam ilmiy bazaga ega bo’lgan. Nazariya, ulug’
rus geoximikgi Vernadskiy ishlari edi Zamonaviy neftning Genezis nazariyasi
Vassoevich tomonidan izohlanib, u “cho’kma migrastion” neftning kelib chiqish
nazariyasining yaratgan. Bu nazariyaning asosi sifatida shunday holat qabul
qilinganki unda neftning paydo bo’lishida asosiy manba bo’lib dastlab qo’shilib
ketgan qoldiq tog’ jinslari hamda sho’rlangan suv havzalarida yashagan tirik
organizimlardan tashkil torgan deb etirof etilgan. Barcha tirik organizimlar halok
bo’lgandan so’ng, organik moddalarning asosiy masasi suvga erib cho’kma hosil
qiladi, so’ngra ftopilagton va organizimlarga aylanadi. Kireslon unga juda yuqori
shakilangan tirik materiyaning qoldiqlari qo’shiladi oxir-oqibat organik moddalar
yupqa sochilgan mineral masasi aylanib, suv havzasi ostida to’planadi va ketma-
ket yana ham er-qarining chuqur qismida,tog’ jislarning cho’kmalarini ham olib
tusha boshlaydi. Natijada bazi bir tashkil etuvchilar ketma-ket neftning
komponetlariga aylana boshlanadi.
Neftning paydo bo’lishining Vassoevich bir qancha bosqichlarga bo’ladi
yani paydo bo’lish jarayonini generastiyadan iborat ekanligini izohlab beradi
Birinchi bosqichda uglevodorlarning hosil bo’lishi hamda unga kislorod saqlovchi
komponentlarning birikishi takidlanadi Ikkinchi bosqichda dastlabki boshlangan
diogenetikada uglevodorodlarning hosil bo’lish uncha yuqori bo’lmagan haroratda
uglevodorodlar bilan cho’kindi biogenlarning metabolizim boglanganligi
takidlangan. Bu bosqichda organizimlarning emirilishida fermentlarning gidrolizi
va ba’zi bir kimeviy jarayonlar kechib yangi moddalar xosil bo’ladi. Barkaror
sharoitlarda chukindida to’yingan yog’ kislatalari alkanlar stikloalkanlar arenlar
15
xosil bo’la boshlaydi. Bundan tashkari polimerizastiyalanish xamda to’inmagan
uglevodorodlar bilan bir katorda, ba’zi bir erimaydigan geopolimerlar va kislorod
saqlovchi birikmalar xosil bo’ladi.
Cho’kindilarning yanada ko’milib borishi bilan bakteriologik jarayonlar o’la
boshlaydi. Bu esa o’z navbatida uchinchi kechki diogenetik bosqichni kirib
kelishiga zaruriyat tug’ulganini anglatadi. Bu bosqichdagi barcha kimyoviy
jarayonlar uglevodorod xamda saqlangan qolgan fermentlar ta’sirida amalga
oshadi.Bu bosqich ko’rinishidan uncha yuqori axamiyatga emasdek tuyuladi
To’rtinchi va beshinchi bosqich, uglevodorodlarning generastiyasi tegishli bo’lib
va u termokataliz, termoliz jarayonlari orqali, bog’lanishga ega. Shunday qilib
organik moddalarning bir turdan boshqa ikkinchi turga aylanishda unga ta’sir
etuvchi asosiy omillar ba’zi bir minerallarning katalizi va haroratsining o’zgarishi
oqibatida kechadi. To’rtinchi bosqichda harorat 50
0
C dan yuqori bo’lganda engil
termoliz, termokataliz jarayoni yuzaga keladi. Bu jarayon kislorod tarkibli va
boshqa gruppalarni parchalanishi, geopolimerlarni esa degidridlanishi hammda
vodorodli disproporstionalash orqali kechadi. Bu borada stikil strukturaga ega
bo’lganlar uglevodorodlarni dealkilashuvi kuzatiladi. Metan, II-oksidi (SO
2
), suv
bug’lari va boshqa gazsimon maxsulotlarning ajralishi bilan bu jarayon davom
etadi. Beshinchi bosqichda ya’ni 100
0
S va undan yuqori haroratlarda termo kataliz
jarayoni geopolimerlarning restrukstya xolatini yuzaga keltiradi asosan bu
bosqichda uglevodorodlar xamda uglevodorodoldi moddalarning to’la bir-biridan
ikkinchi turga aylanishi bo’lib o’tadi destrukstya izomerizastya va vodorotning
proporstionallashuv jarayonlari va boshqa jarayonlari neft xisobiga neftning
hamda komponentlari hosil bo’ladi bu bosqich neft paydo bo’lishining eng muhim
ya’ni “Besh fazosi “deb hisoblanadi, hosil bo’lgan neft esa mikroneft deyiladi.
Besh fazoni xosil bo’lishida organik moddalarning shu qismi sarlanadiki,
unga uglevodorodlarning va boshqa komponentlarning generatstyasi muxim rol’
o’ynaydi. Har xil tarkibiy neftning paydo bo’lishida, asosan uning organik
moddalarning hosil bo’lishida asosan geoximik sharoitlari muhim axamiyatga.
Bunday tashqari qatlamlarida hosil bo’lgan neft biokimyoviy, kimyoviy va fizik
jarayonlarning tasirida takibiy o’zgarishlarini boshdan kechiradi.
Qatlamdagi neft hamda yer jinslari tarkibida organik moddalar orasidagi
o’xshashlik sochilgan organik moddalar va neft tarkibida shunday birikmalar
ularning kelib-chiqishi biogen tuzulishiga ega ekanligini yaqol tasdiqlaydi.
Neftning cho’kma migrastion nazariyasini taxlil qilishda shunday murakkab
savolar borki, qaysikim ular aniqlanishi malab etib yana xam chuqur o’rganishini
taqozo etmoqda. Shuning uchun bu soxada ilmiy izlanishlar xam davom etmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
