O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

R-kоnstаntа (3,.3*10¹⁵) , n-butun sоn,  3, 4, 5 vа … bo`lishi mumkin.

е^- ultrаbinаfshа nurlаr е^- kurinаdigаn nurlаr е^- infrаqizil nurlаr.

Atom tuzilishining kvant nazariyasi. Bor postulatlari.

1. Postulat: Elektron atomda yadro atrofida istalgan orbitallar bo'ylab emas, balki muayyan radiusli kvantlangan orbitallar bo'ylab harakatlanadi. Bu orbitallarni barqaror yoki statsionar orbitallar deyiladi. Bu orbitallar quyidagi tenglikni qanoatlantirishi kerak.

bu yerda: m-elektron massasi; ν-elektron tezligi; r-orbital radiusi; h-Plank doimiysi;

Elektronning harakat n-kvant soni, butun sonlardan iborat bo'lishi mumkin (1,2,3…) miqdori momenti

2. Elektron statsionar orbitallardan birida harakatlanganda energiya yutmaydi ham, chiqarmaydi ham (Bu postulat klassik elektrodinamika tushunchalariga qarshidir. Lekin Bor bu muhim postulatni o'ziga qabul qildi).

3. Elektron bir orbitaldan ikkinchi orbitalga ko'chib o'tganda (sakrab o'tganda) energiya yutadi yo chiqaradi. Bu energiya nur ko'rinishida bo'ladi. Elektronning dastlabki holatdagi energiyasini Ed desak, ko'chib o'tgandan keyingi energiyasini Eo desak,energiyalar farqi

Ed – Eo = hν ga teng.

Yadroga eng yaqin orbital atomning barqarorroq (normal) holatiga muvofiq keladi, boshqacha aytganda elektron yadroga eng yaqin orbitalda bo'lsa, atom normal holatda deyiladi. Yadroga eng yaqin orbitalda elektronning energiyasi eng kam bo'ladi. Elektronga tashqaridan energiya berilsa, u yadrodan uzoqroq joylashgan boshqa orbitalga sakrab o'tadi. Orbital yadrodan qancha uzoq bo'lsa, shu orbitalda elektronning energiyasi shuncha yuqari bo'ladi. Ba'zan buni “elektron yuqoriroq energetik pog'ona(sath)da”deb ham ataydilar. Elektron yuqori energetik pog'ona(sath)da bo'lgan atomni (“uyg'ongan”,“hayajonlangan”) atom deyiladi. Biz bilamizki, agar elektron yadroga eng yaqin orbitalda bo'lsa, atom normal holatda bo'ladi. “Hayajonlangan” atomning yashash davri 10^-8sek. Boshqacha atyganda, atomga energiya bersak, u “hayajonlangan” holatga o'tadi. Atom “hayajonlangan” holatda 10^-8sek mavjud bo'la oladi. Keyin yana nur ko'rinishida energiya chiqarib normal holatga qaytadi.

Orbital radiusini na elektronning muayyan orbitaldagi harakat tezligini hisoblash. Biz o'tgan gal ko'rgan edikki, elektronning doimiy ushlab turuvchi kuch:

(1)

Borning ikkinchi postulatiga asosan:

(2)

(2) dan V ni topsak (3)

(3) ni (1) ga qo'ysak,



(4)

(4) formuladan foydalanib elektronning harakatlanish orbitallari H₂ uchun hisoblab chiqilgan.

n = 1 bo'lganda (birinchi orbital) r = 0,53 Å bo'lib chiqdi. Mumkin bo'lgan orbitallar radiuslari nisbatan

r₁ : r₂ : r₃ = 1² : 2² : 3² : 4²…: n² kabi ekan. (3) formuladan foydalanib, shu orbitaldagi elektronning tezligini hisoblab topish mumkin. Bu V=2200 km/sek ekan. Taqqoslash uchun Vostok-1, Vostok-2 kosmik kemalari tezligi 7,5 km/sek ekanini aytib o'tamiz. Yerning quyosh atrofida aylanish tezligi esa 30 km/sek. Ikkinchi orbitaldagi elektronning harakat tezligi birinchi orbitaldagiga nisbatan 3 marta kam. Birinchi orbitaldan elektronni chiqarish uchun 3 orbitaldan chiqarib yuborishga qaraganda 9 marta ko'p energiya sarflash zarur.