O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

KIMYO SANOATI JARAYONLARI VA QURILMALARINI HISOBLAShDA 
IShLATILADIGAN UMUMIY MA‟LUMOTLAR 
 
Konstruktsion materiallar
Sanoatda qurilmalarning ishlash sharoiti temperaturaning keng intervalida (-254 
0
S dan +2500 
0
S gacha) bosim miqdori 0,015 Pa dan 600 MPa gacha bo`lgan hamda agressiv muhitlarda boradi.
Jihozlar javob berishi kerak bo`lgan asosiy talablarga mexanik mustahkamlik, tuzilishining 
takomillashganligi, tayyorlashning soddaligi, tashish, o`rnatish va ishlatishning osonligi hamda ko`p 
muddat xizmat qilishi kiradi. Shuning uchun ham loyiha qilinayotgan jihozlarning konstruktsion 
materiallariga quyidagi asosiy talablar qo`yiladi: 
1. Jarayonning ishchi parametrlarida korroziyaga chidamliligi; 
2. Qurilmani ishlatish va gidravlik sinovdan o`tkazish vaqtida paydo bo`ladigan qo`shimcha 
yuklamalar, yuqori bosim va temperaturalar ta`siriga mexanik mustahkamligi; 
3. Payvandlanuvchi birikmalarning bir-biriga yaxshi payvandlanishi va mexanik mustahkamlik 
ta`minlanishi; 
4. Narxining arzonligi va kamyob bo`lmasligi. 
Kimyo sanoatida konstruktsion materiallar sifatida qora metallar va ularning qorishmalari 
(po`lat, cho`yan), rangli metallar va ularning qorishmalari, nometall materiallar (plasstmassa, 
kauchuk asosidagi materiallar, keramika, uglegrafitlar, silikatli materiallar, shisha va yog‘och) 
ishlatiladi.
Korroziya deganda metall yuzasining kimyoviy va elektrokimyoviy jarayonlar natijasida 
yemirilishi tushuniladi.
Kimyoviy korroziya bu metall va kimyoviy faol moddalarning o`zaro ta`sirlashuvi natijasi 
bo`lib hisoblanadi. Kimyoviy korroziyaning xususiy ko`rinishi metall yuzasining vodorod, karbonil, 
uglevodorod va atmosfera gazlari ta`sirida zanglashidir.
Elektrokimyoviy korroziya potentsiallar farqi ta`sirida metall ionlarining elektrolitga o`tishidir. 
Bir xil korroziyada vaqt birligi ichida birlik yuzadan metallning yo`qotilishi erish (korroziya) 
tezligi deb yuritiladi va u K bilan belgilanadi. (K, g/m
2
s). 
Sanoat qurilmalarini tayyorlashda korroziya tezligi yiliga 0,1 
0,5 mm gacha bo`lgan 
materiallardan foydalanish tavsiya qilinadi. Ko`p hollarda korroziya tezligi yiliga 0,01 0,005 mm 
bo`lgan materiallar ishlatiladi.
Korroziyaga chidamlilik kimyoviy jihozning ko`p vaqt ishlashini belgilaydi.
Kimyoviy apparatlarni tayyorlash uchun qo`llaniladigan materiallarning kimyoviy ta`sirlarga 
chidamliligi qurilmaning uzoq ishlashini ta`minlab qolmasdan ishlash sharoiti xavfsizligini va 
mahsulot tozaligini ham ta`minlaydi. 

---

101 
Kimyo sanoati uchun qurilmalar va ularning qismlarini tayyorlash uchun ishlatiladigan ba`zi 
materiallarning tavsiflari bilan tanishib chiqamiz.