O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti

PVT
f
 (2.27) sistemaning holat tenglamasi deyiladi. Sistemaning bir holatdan 
ikkinchi  holatga  o’tishiga  termodinamik  jarayon  deyiladi.  Energiya  bir  jismdan 
ikkinchi  jismga  2  xil  usulda  o’tadi:  ish  bajargan  va  issiqlik  almashganda.  Ish 
jarayonida  uzatilgan  energiya  o’lchami  ish  bo’lganidek,  issiqlik  almashishi 
jarayonida uzatilgan energiya o’lchami issiqlik miqdori (yoki issiqlik) bo’ladi. 
T.Agarda  termodinamik  sistema  tashqi  muhit  bilan  modda  almashinuviga 
(energiya  va  impuls)  ega  bo’lsa,  bunday  sistemaga  ochiq  termodinamik  sistema 
deyiladi. 
T.Agar termodinamik sistema tashqi muhit bilan modda almashmasa, bunday 
sistemaga yopiq termodinamik sistema deyiladi. 
T.Agar sistemaga kelgan energiya va sarf bo’lgan energiya o’zaro teng bo’lsa, 
bu holga issiqlik muvozanati holati deyiladi. Har bir oziq ovqatning kalloriyaligi 
mavjud:  Masalan:  oqsil  24,3  Mj/kg,  uglevodlar  17,6  Mj/kg,  yog’lar  38,9  Mj/kg. 
Anashular  hisobida  organizmda  issiqlik  muvozanati  saqlanadi.  Masalan:  Odam 
organizmi issiqlik muvozanatini keltiramiz. 
Issiqlik kelishi 
Q  (kJ)      
Issiqlik sarfi     
Q  (kJ) 
Oqsil(56,8 g)     
993 
Issiqlik chiqishi 
5757 
Yog’lar(140 g) 
5476 
Gaz chiqarish 
180 
Ugievodlar(79.9) 
1404 
nafas chiqarish         
758 
 
 
tanadan bug’lanish    
951 
 
 
turli tuzatishlar   
46 
Jami                                                    
7873 
Jami                    
7788 
                                              

---

25 
 
Biologik  sistemalar  ochiq  sistemaga  kiradi,    chunki  tashqi  muhitdan  qabul 
qilingan  mahsulot  hisobiga  organizm  rivojlanadi  va  yashaydi,    ya’ni  modda 
almashinuvi  doimo  yuz  berib  turadi.    Umuman  tirik  organizm  stasionar  holatda 
bo’lmaydigan  rivojlanuvchi  sistemadir.      Ammo  odatda  kichik  vaqt  oralig’ida 
biologik  sistemalar  holatini  stasionar  holat  deb  olish  mumkin.    Stasionar  holatda 
bo’lganda  sistemaning  turli  qismlaridagi  parametrlarning  qiymatlari  odatda  bir 
biridan  farq  qiladi:  odam  tanasining  turli  qismlari  temperaturasi,    biologik 
menbrananinng turli qismlaridagi diffuziyalanuvchi molekulalar konsentrasiyasi va 
hokozolar.   Shunday qilib,  sistema ayrim parametrlarining gradiyenti doimiy tutib 
turiladi  shu sababli ximiyaviy reaksiyalar o’zgarmas tezlik bilan o’tishi mumkin.  
Har  qanday  real  termodinamik  sistema  ochiq  sistemadir      lekin  ma’lum  vaqt 
oralig’ida  ideal  model  yopiq  sistema  deb  olish  mumkin.  Yopiq  sistemaning 
atrofidagi  jismlar  bilan  o’zaro  ta’sirini  batafsilroq  qarab  chiqamiz.  Issiqlik 
jarayonlari  uchun  energiyaning  saqlanish  qonuni  termodinamikaning  birinchi