O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Biznesdagi xavf-xatarlar kelib chiqish manbalari.
Biznes jarayonlarni loyihalashda yetarli darajada bilim va tajribalarga ega bo‘lish bilan bir qatorda loyihalanayotgan biznesdagi bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarlarni oldindan baholash muxim ahamiyatga ega. Bu xavf-xatarlar korxona faoliyatiga bog‘liq yoki bog‘liq bo‘lmasligi mumkin.
Korxona faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan xavflarni oldindan bilish va baholash nisbatan oson jarayon sanaladi. Lekin korxona faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan xavflarni oldindan bilish va ularni baholash, ularga nisbatan choralar belgilash ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Ayrim hollarda xavf-xatarlarni aniqlash va baholash uchun maxsus konsalting kompaniyalari yollanadi.
Biznes jarayonlaridagi xavf-xatarlar (tavakkalchilik, risklar) – korxona moliya-xo‘jalik faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan noxush xolatlarga aytiladi. Xavf-xatarlar quyidagi xolatlarda bo‘lishi mumkin:

• 
  Obro‘ga oid xavf-xatarlar;
  
• 
  Moliyaviy;
  
• 
  Soliqqa oid;
  
• 
  Valyutaga oid;
  
• 
  Narxga taaluqli;
  
• 
  Bozorga taaluqli va xokazo.
  

Biznes qancha yirik va murakkab bo‘lishi bilan xavf-xatarlar va ularning oqibatlari ham yiriklashib boradi hamda boshqarilishi qiyinlashadi. Agar biz biznesni asosiy maqsadi foyda olishga qaratilgan faoliyat deb bilsak, har qanday xavf-xatar pirovardda daromad va foydaning kamayishiga, ayrim hollarda esa yo‘qolishiga olib keladi. SHu sababli xavf-xatarlarning korxona faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarini bilish lozim bo‘ladi:

• 
  Obro‘ga oid xavf-xatarlar – tashqi omillar sababli ro‘y berishi mumkin bo‘lib, asosan kompaniya obro‘siga, uning bozordagi o‘rniga, mahsulotlar sotilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu xatarning kelishi sabablari esa sifatsiz mahsulotni bozorga chiqib ketishi, mahsulotni xaridorlar talabiga javob bermasligi, mahsulot yetkazib berish shartlarini buzilishi, mahsulot qadoqlanishida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar va raqobatdosh kompaniyalarning provokatsiyalari bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Moliyaviy xavf-xatarlar bevosita kompaniya mablag‘lari bilan bog‘liq bo‘lgan xatarlar bo‘lib, ular asosan aylanma mablag‘larni kamayib ketishi oqibatida ishlab chiqarish sur’atlarini tushib ketishi, debitor xaqdorlikni vaqtida undirmaslik oqibatida sodir bo‘ladigan xavflar, xamkor kompaniyalarni moliyaviy inqirozi oqibatida sodir bo‘ladigan xavflar bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Soliqqa oid xavflar – korxonani soliqlar va unga tenglashtirilgan to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lamaganlik oqibatida yoki noto‘g‘ri hisoblanishi oqibatida jarimalar to‘lanishi, mamlakatda soliq stavkalarini oshirilishi bilan bog‘liq xavflar bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Valyutaga oid xavflar aksariyat hollarda valyuta kursining keskin oshishi yoki tushishi oqibatida sodir bo‘ladigan xavflardir. SHu bilan bir qatorda milliy valyutani o‘z vaqtida konvertatsiya qilinmasligi belgilangan muddatlarda import operatsiyalarini bajarilishi xavfini keltirib chiqaradi.
  
• 
  Narxga taaluqli xavflar – mahsulot tannarxini oshishi bilan bog‘liq bo‘ladigan xavflardir.
  
• 
  Bozorga taaluqli bo‘lgan xavflar eng muxim xatarlardan biri hisoblanadi. CHunki raqobatning kuchayishi o‘z navbatida sifatni oshirish va narxni tushirishni toqazo etadi. Bu muammo har doim ham ijobiy xal bo‘lavermaydi. SHuning uchun kompaniyalar narxlarni belgilashda doimiy bozorni taxlil qilib borishi va tannarxni tushirish borasida ish olib borishi lozim bo‘ladi.