O`zbekiston respublikasi Navoiy kon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti «Metrologiya, standartlash va sertifikatsiya»

Termoqarshilik o`tkazgich (yoki yarim o`tkazgich) elektr qarshiligi-ning haroratga bog`liqligiga asoslangan. Termoqarshilik, odatda, mis va platinadan yasalgan bo`lib, termopara kabi termoelektr yurituvchi kuch (EYUK) ishlab chiqarmay, balki harorat o`zgarganda o`z qarshiligini o`zgartiradi. Metall qarshiliklarda harorat bilan elektr qarshiligi orasida mutanosib bog`lanish bor. Termoqarshilik haroratsi o`lchanadigan muhitga joylashtiriladi va termoqarshilik qarshiligining o`zgarishi avtomatik ko`prik sxemasi yordamida o`lchanadi.
Elektr qarshiligiga aylantirish mumkin bo`lgan har qanday kattalikni o`lchash uchun xizmat qiluvchi muvozanatli avtomatik elektron ko`prik sxemasi 13.2-rasmda keltirilgan. Mazkur sxema o`lchash sistemasidagi ko`prikni uzluksiz muvozanatlash uchun xizmat qiladi. Ko`prik ikkita (ab-o`lchash va cd-manba) diagonaldan va to`rtta yelkadan iborat. Ikkata yelkaning qarshiligi R₂ va R₃ o`zgarmas, qolgan ikkitasiniki esa o`zgaruvchan.

6.2-rasm.

Haroratning o`zgarishi bilan termoqarshilik qarshiligi Rt o`zgarishi ko`prikni muvozanat holatidan chiqaradi. Bunda ko`prikning o`lchash diagonalida signal, ya'ni nomuvozanat kuchlanishi paydo bo`ladi. Bu signal kuchlanish va quvvat kuchaytirgichi 2 va reversiv dvigatel 3 ning boshqarish cho`lg`amidan o`tib, dvigatelni ishga tushiradi va u reoxord 1 dastasini ko`prik muvozanatga kelguncha suradi. Bu vaqtda kareta 4 ham surilgani uchun o`lchanayetgan haroratni to`g`ridan- to`g`ri shkaladan yoki diagramma lentasidan olish mumkin.

3. Tajriba ishini bajarish tartibi.

1. 6.3 - rasmda ko’rsatilgan sxema yig’iladi.

2. Termometr ko’rsatishi jadvalga yozib olinib, galvanometr strelkasning nolga turishi ta’minlanadi.
3. Isitgichni ulab, idishdagi suv qizdiriladi, bunda termoparada tok hosil bo’lishi bilan gal’vanometr strelkasi og’adi.
4. Temperatura har 5–10⁰ C ga o’zgarganda tok qiymati 6.1-jadvalga yoziladi.
5. Termoparani almashtirib o’lchashlarni qaytaramiz.

7. 
   Jadvaldan olingan ma’lumotlarga ko’ra grafik chiziladi.va termopara darajalanadi.
   

6.1-jadval

	Termopara turi	t	I	
1.
2.
3.

4. Tekshiruv savollari.
1. Haroratni o’lchashning qanday usullari mavjud?
2. Termoparalar qanday materiallardan tayyorlanadi?
3. Nima uchun termoparalar juda uzun qilib yasaladi?