O’zbekiston Respublikasi Navoiy kon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti “Mashinasozlik texnologiyasi” kafedrasi

Tasmaning tortish qobilyati, o‘tishlar soni
Tasmaning tortish qobilyatini tortish koeffisienti aniqlaydi, u quyidagicha aniqlanadi:
yoki . (15.14)
Tasmali uzatmaning sirpanishi va foydali ish koeffisientlaridan ning optimal qiymatini olish tavsiya etiladi.
Tasmaning chidamliligi uning o‘tishlari soniga bog‘liq bo‘ladi. Uning formulasi:
,
ning qiymatlari: yassi tasmalar uchun: ; ponasimon tasmalar uchun .
Tasmaning qancha muddat hizmat qilishi undagi kuchlanishlar soniga bog‘liq bo‘ladi:
, (15.15)
(15.13) formulada ; yuklamani hisobga oluvchi koeffisient, o‘zgarmas yuklanishda .
Yassi tasmali uzatmalarni hisoblash tartibi
Yetaklovchi shkivning diametri:
, mm; (15.16)
burovchi moment, hisobida. Shkiv diametrining qiymati DST 17383-73 bo‘yicha quyidagicha tanlanadi. 40; 45; 50; 56; 63; 71; 80; 90; 100; 112; 125; 140; 160; 180; 200; 224; 250; 280; 315; 355; 400; 450; 500; 560; 630; 710; 740; 800; 900; 1000; 1120; 1250; 1400; 1600; 1800; 2000.
Yetaklanuvchi shkiv diametri
, (15.17)
diametri DST 17383-73 bo‘yicha tanlab olinadi.
Rezina to‘qimali tasmaning eni
; (15.18)
bunda tasmadagi qistirmalar soni, tasmaning 1mm qistirma eniga to‘g‘ri keladigan ishi yuklanish, uning qiymati:
, (15.19)
tasmali uzatmada qamrov burchagi, tezlik, yuklanish xarakteri va tasma joylashishi qiyaligini hisobga oluvchi koeffisient.
Uzatmadagi o‘qlararo masofaning dastlabki qiymati
, (15.20)
yassi tasmali uzatmada
(15.21)
olish tavsiya qilinadi, 25-bunda charm, tasmali, 30-rezina to‘qimali tasmada olinadi.
Ponasimon tasmalarni hisoblash
Ponasimon tasmaning kesimi 15.3 – rasmdagi nomogrammadan aniqlanadi.
Kichik(yetaklovchi) shkiv diametri
, mm (15.22)
katta (yetaklanuvchi) shkiv diametri
, (15.23)
diametrlar DST 17383-73 bo‘yicha tanlab olinadi.

15.3 – rasm. Ponasimon tasma kesimini tanlash uchun nomogramma

Tasmali uzatma o‘qlararo masofasi:

(15.24)
tasmaning balandligi.
Tasma kichik shkivini qamrash burchagi:
. (15.23)
Tasmalar soni: , (15.25)
bunda -tasma uzunligini hisobga oluvchi koeffisient, tasma sonlarini hisobga oluvchi koeffisient, tasmali uzatma uzatayotgan quvvat, tasma uzata olishi mumkun bo‘lgan quvvat.

Zanjirli uzatma maxsus tuzilishdagi ikkita tishli g’ildirak (yulduzcha) va ularga kiydirilgan cheksiz zanjirdan tuzilgan bo’ladi (16.1-rasm).

16.1-rasm. Zanjirli uzatma: 1 - zanjir; 2 – yulduzchalar.
Mashinasozlikda zanjirli uzatmalarning harakatga keltiruvchi mexanizm – yuritma, yuk tashish va tortish uchun mo’ljallangan turlari ishlatiladi. Uzatma turlarining har birida o’ziga mos zanjir ishlatiladi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar harakat tezligi katta bo’lmagan yuk ko’taruvchi mexanizmalarda yukni osib qo’yish va uni ko’tarib-tushirish uchun xizmat qiladi. Odatda, bunday zanjirlarning qadami 15 dan 140 mm gacha bo’ladi. Qadam zanjirning asosiy ko’rsatkichi bo’lib, r_zan (t) harfi bilan belgilanadi va zanjir zvenolarini birlashtiradigan valiklar orasidagi masofani ko’rsatadi.
Tortish uchun mo’ljallangan zanjirlar elevator, konveyer va eskalator kabi yuk tashish mexanizmlarida ishlatiladi. Bunday zanjirlarning qadami 60 dan 1250 mm gacha qilib tayyorlanadi.
Harakatga keltiruvchi mexanizm sifatida ishlatiladigan zanjirli uzatmalar dastgohlarda, qishloq xo’jalik mashinalarida keng qo’llaniladi. Bunday uzatmalar, ularda foydalanilgan zanjirning turiga qarab vtulkali, vtulka-rolikli, rolikli va tishli xillarga, zanjirlarning soniga qarab esa bir qatorli yoki bir necha qatorli xillarga bo’linadi. Bundan tashqari, zanjirli uzatmalar ochiq yoki yopiq bo’lishi mumkin.