O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

2. Korxona investitsiyalarining  manbalari.  
Deyarli  barcha  faoliyat  ko‘rsatuvchi  korxonalar  davlatga  tegishli  bolgan  sobik 
ma’muriy-buyrukbozlik  tizimi  sharoitlarida  investitsiyalarning  asosiy  manbai  davlat 
(byudjet)  mablag‘laridan  tashkil  topar  edi.  Garchi  o‘sha  sharoitlarda  xam  jamgarma 
fondlar  -  asosiy  investitsion  manbalar  korxonalar  foydasi  (daromadi)  xisobiga  amalga 
oshirilgan  bo‘lsada,  korxonalarning  mablag‘larni  kaerdan  olish  va  kaerga  joylashtirish 
to‘grisida "boshi" og‘rimas edi. Ko‘shimcha manba sifatida korxonalarning amortizatsiya 
fondi xizmat kilardi. 
Mazkur  tushunchalar  (jamg‘arma  fondi,  amortizatsiya  fondi,  foyda)  xozirgi  kunda 
xam  o‘z  ahamiyatini  yo‘kotmagan  bo‘lib,  investitsiyalarning  asosiy  manbai  xisoblanadi. 
Masalan,  davlat  korxonalari  uchun  asosiy  investitsiya  manbai  kuyidagilar:  foyda, 
amortizatsiya  fondi  va  byudjet  mablag‘lari,  ko‘shma  korxonalar  uchun    -  foyda, 
amortizatsiya fondi va kredit resurslari. 
Rejalashtirish  va  boshqaruv  tizimida  shuningdek,  investitsiya  manbalarini 
aniqlashning ichki va tashki turlaridan xam foydalaniladi. 
Investitsiyalarning ichki manabalari kuyidagilar: 
"  ishlab  turgan  asosiy  kapitalga  xisoblanuvchi  amortizatsiya  ajratmalari  natijasida 
shakllanuvchi, korxonaning o‘z moliyaviy vositalari; 
"  foydaning investitsiya extiyojlariga ajratiluvchi qismi; 
"  sug‘urta  kompaniyalari  va  muassasalari  tomonidan  tabiiy  ofat  va  boshqa  xodisalarda 
to‘lanuvchi mablag‘lar; 
"  korxonaning aksiyalar chiqarishi va sotishi natijasida olinuvchi mablag‘lar; 
"  yuqori  turuvchi  va  boshqa  organlar  tomonidan  qaytarib  bermaslik  asosida  ajratiluvchi 
mablag‘lar; 
"  xayriya va shu kabi boshqa mablag‘lar. 
Investitsiyalarning tashki manbalari kuyidagilar: 
"  markaziy  va  maxalliy  byudjetdan,  tadbirkorlikni  ko‘llab-quvvatlovchi  turli  xil 
fondlar tomonidan ajratiluvchi qaytarib bermaslik asosidagi mablag‘lar; 
"  korxonalar  Nizom  jamgarmasida  moliyaviy  yoki  boshqa  moddiy  va  nomoddiy 
ishtirok  shaklida,  shuningdek,  xalqaro  moliya  institutlari  va  alohida  shaxslarning 
to‘gridan-to‘gri ko‘yilmalari shaklida kiritiluvchi xorijiy investitsiyalar; 
"  davlat va turli xil fondlar tomonidan qaytarib berish sharti bilan beriluvchi kreditlar, 
jumladan imtiyozli kreditlar. 
Korxonalarning    mustaqil  xo‘jalik  faoliyati  sharoitlarida  ichki  mablag‘lar  tarkibida 
amortizatsiya  ajratmalari  asosiy  o‘rinni  egallaydi.  Uning  korxona  investitsion 
resurslaridagi ulushi 50% va undan kuprokni tashkil etadi. 
Investitsion  maqsadlarga  yo‘naltiriluvchi  mablag‘lar  tankisligi  sharoitida  lizing 
investitsion faoliyatni faollashtiruvchi muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
 
Lizing
 
- 
moliyaviy-kredit 
munosabatlarining 
shakllaridan 
biri 
bo‘lib, 
korxonalarning  qurilma va asbob-uskunalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar yoki maxsus 
tashkil qilingan lizing kompaniyalaridan uzoq muddatga ijaraga olishini anglatadi. Lizing 
bitimida ko‘rsatilgan tomonlardan tashkari investitsion loyihalarni moliyalashtirish xamda 

---

188 
 
ularni  buning  uchun  zarur  bo‘lgan  mablag‘lar  bilan  ta’minlash  imkoniyatiga  ega  bo‘lgan 
tijorat yoki investitsion banklar xam ishtirok etishi mumkin. 
Investitsiyalardan  (kapital  ko‘yilmalardan)  foydalanishning  asosiy  yo‘nalishlari 
kuyidagilar xisoblanadi: 
"  yangi kurilish; 
"  korxonani kengaytirish va qayta tiklash; 
"  ishlab chiqarishni zamonaviylashtirish va texnik jixatdan qayta qurollantirish; 
"  xarakatdagi quvvatlarni takomillashtirish. 
YAngi  kurilishga  yangi  maydonlarda  maxsus  ishlab  chikilgan  loyihalar  asosida 
kuriluvchi korxona, bino, inshoot va kurilmalar mansubdir. 
Faoliyat  yuritayotgan  korxonani  kengaytirish  ko‘shimcha  ishlab  chiqarish 
majmualarining  navbatdagi  qismlarini  yangi  loyiha  asosida  kurish  yoki  asosiy, 
ko‘shimcha,  yordamchi  va  xizmat  ko‘rsatuvchi  ishlab  chiqarishning  amaldagi  sexlarini 
kengaytirish  yoki  kurishni  anglatadi.  U  asosan,  faoliyat  yuritayotgan  korxona  xududida 
yoki unga tutash maydonlarda amalga oshiriladi.