O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Monopol  narxlar 
monopol  mavqeiga  ega  bo‘lgan  tovarlarga  belgilanib,  ishlab 
chiqarish bahosidan yuqori yoki past bo‘lishi mumkin. 
Tartibga  solinadigan  narxlar  – 
bu  yuqori  va  quyi  chegarasi  belgilangan 
narxlardir. 
Irratsional  narxlar 
er,  suv,  o‘simlik  va  hayvonot  dunyosi  kabi  tibiiy  resurslarga 
belgilanadigan narxlarni bildiradi. 
YAshirin narxlar
 xufiyona bozorlarda shakllanadigan narxlarni anglatadi. 
Narx diapazoni. 
Turli narxlar oralig‘ining puldagi ifodasi. 
 
Davlatning  narxlarga  aralashish  faoliyati  limitlangan  va  dotatsiya-langan  narxlarni 
keltirib chiqaradi. 
 
Limitlangan  narxlarda  davlat  narxlarining  yuqori  va  quyi  chegarasini  belgilaydi, 
ular  shu  doirada  o‘zgarishi  mumkin.  Bunday  narxlar  yordamida  davlat  inflyasiyani 
jilovlaydi, narxni nazorat qiladi. 
 
Dotatsiyalashgan  narxlarni  bozori  kasod  bo‘lganida  firmalar  arzonlashtiradigan 
narxlar  bilan  almashtirmaslik  kerak.  Dotatsiyali  narxlar  daromadi  past  oilalar,  beva  – 
bechoralar, ishsiz va nogiron kabilarni minimal darajada ta’minlab turish uchun ishlatiladi. 
Maxsus  arzonlash-tirilgan,  ammo  dotatsiyasi  bo‘lmagan  narxlar  ham  borki,  ularni 
belgilashda  firmalar,  xayri  –  ehson  tashkilotlari  qatnashadi.  Mazkur  homiylar  odatdagi 
narx bilan arzonlashtirilgan narx o‘rtasidagi farqni o‘z hisobidan qoplaydilar.  
      Bozorda narxlar darajasi va nisbati bozor holatini belgilaydi. Narxlar darajasi ularning 
o‘lchamidir.  Narx  darajasi  ikki  turga  bo‘linadi:  1)  Mutloq  daraja  –  bu  narxning  umumiy 
miqdori bo‘lib, ma’lum tovarning qancha turishini ko‘rsatadi. Masalan: ma’lum markadagi 
avtomashina 4000 dinor, 15000 dollar, 80000 frank, 25000 marka, 15000 so‘m turadi. Bu 
mutloq  miqdor,  arzonchilikni  ham,  qimmatchilikni  ham  ko‘rsatmaydi.  Buning  uchun 
nisbiy  darajani  bilish  kerak.  2)  Nisbiy  daraja  –  bu  narxning  xarid  qobiliyatiga  nisbati, 
aniqrog‘i  narxning  xarid  qobiliyatidagi  hissasini  ko‘rsatadi.  U  narx  xarid  pulini  necha 
foizini  tashkil  etishini  ko‘rsatadi.  Masalan:  dehqonning  bir  oylik  maoshi  200  ming  so‘m 
deb faraz qilaylik, 1 kg go‘sht narxi 6 ming so‘m. Demak, go‘sht narxining dehqonning bir 
oylik daromadidagi nisbati 3% (6x100:200)ga teng. SHuningdek narxning quyi va  yuqori 
chegarasi  degan  tushunchalar  amal  qiladi.  Narxning  quyi  chegarasi  hech  bo‘lmaganda 
ishlab  chiqarish  xarajatlarini  qoplashi  kerak.  Narxning  yuqori  chegarasi  esa  ishlab 
chiqarish  xarajatlarini  qoplab,  iloji  boricha  maksimal  foydaga  ega  bo‘lishni  o‘z  ichiga 
oladi.  Lekin  bozor  iqtisodiyotida  bozor  xaridorning  izmiga  bo‘ysunadi.  Xaridorning  puli, 
uning xarid qobiliyatini belgilaydi,  ya’ni sotuvchilar narxni shu chegaragacha oshirishlari 
mumkin.