O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

6.5. Ishlab chiqarish resurslarining o‘zaro ta’sir mexanizmi 
Korxonaning yaqin va uzoqdagi maqsadlarini aniqlash istiqbollar (maqsadlar bo‘yicha 
boshqarish) - bu menejmentdagi asosiy narsa. 

---

157 
 
Maqsadlarni  belgilash  boshqaruvi  baholanishi  kerak  korxonaning  potensial 
imkoniyatlari va uni tegishli ravishda ta’minlash manbalar. Umumiy  va aniq  maqsadlarni 
ajratiladi. Umumiy maqsadlar aks etadi 
Korxonaning  umuman,  o‘ziga  xos  rivojlanish  konsepsiyasining  bir  qismi  sifatida 
ishlab chiqilgan korxonaning asosiy faoliyatining umumiy maqsadlari. 
Moddiy  va  mehnat  resurslaridan  oqilona  foydalanish  maqsadlarga  minimal  xarajatlar 
va  maksimal  darajada  erishishni  o‘z  ichiga  oladi,  guruhni  boshqarish  jarayonida  amalga 
oshiriladigan  samaradorlik,  hamkorlik  qiluvchi  odamlar  (kompaniya  xodimlari)  o‘z 
harakatlarini  ularga  yo‘naltiradi,  ularning  ishlashi  uchun  tegishli  motivatsiya  asosida 
umumiy maqsadlarga erishish. 
Boshqaruv  o‘z  iqtisodiy  mexanizmiga  ega,  bu  o‘zaro  hamkorlikning  aniq 
muammolarini  hal  qilishga  qaratilgan  ijtimoiy-iqtisodiy,  texnologik,  ijtimoiy-psixologik, 
iqtisodiy faoliyat jarayonida yuzaga keladigan vazifalar. 
Iqtisodiy  boshqaruv  mexanizmi  ob’ektiv  ravishda  belgilanadi  bozor  sharoitida 
kompaniyaning  iqtisodiy  faoliyatini  amalga  oshirish,  menejment  va  tadbirkorlik  faoliyati 
natijalarini olganda birja jarayonida bozorni baholash. 
Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirishdan maqsad, mehnat jarayonlari va 
ishlab  chiqarishni  moddiy  resurslari  bilan  ishlab  chiqarishga  sarflangan  vaqt  o‘rtasidagi 
o‘zaro  uyg‘unlikning  samaradorligini  ta’minlashdan  iborat.  Sanoat  korxonalarda  ishlab 
chiqarishni  tashkil  qilish  usullari  mavjud  texnika  va  texnologiyadan  samarali  foydalanish 
imkoniyatini  aniqlaydi.  Sanoat  korxonasida  mavjud  bo‘lgan  kadrlar  saloxiyati  va  moddiy 
resurslardan  foydalanib,  yuqori  mehnat  unumdorligi  va  ishlab  chiqarish  samaradorligiga 
erishish  uchun  yangi  texnika  va  texnologiyani  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilishning  eng 
ratsional usullari bilan uyg‘unlashtirish lozim. 
Ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish asosida samaradorlikni oshirishning 
eng muhim masalalari: 
1. Ishlab chiqarish jarayonlaridagi ayrim jarayonlarni operatsiyalarga ajratish va ularni 
sex, ishlab chiqarish uchastkalari, ishchi o‘rinlarga biriktirish. 
2.  Sex  va  ishlab  chiqarish  uchastkalari  maydonlariga  dastgoxlarni  ishchi  o‘rinlarga 
mos xolda joylashtirish. 
3.  Mehnat  qurollarini  ishlab  chiqarish  jarayonidagi  operatsiyalar  bo‘yicha  kuzatish 
tartibini  belgilash  hamda  ishlab  chiqarish  jarayonlarining  to‘lik  yoki  bir  qismi  maromini 
xisoblash. 
4.  Belgilangan  texnologik  jarayonlar  va  ularning  o‘zaro  bog‘likligi,  mehnat  qurollari 
xarakati maromi va tartibiga kat’iy rioya qilish. 
5.  Korxona  va  ularning  ishlab  chiqarish  bo‘limlarida  ishlab  chiqarish  jarayonlarini 
borishini nazorat qilish va operatsion boshqarish. 
6. Ishlab chiqarishni tashkil qilishni takomillashtirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish 
va  ularni  ishlab  chiqarish  jarayonlari  maromi  buzilgan  uchastkalarga  tadbiq  qilishdan 
iborat. 
Ishlab  chiqarish  samaradorligini  korxonada  mavjud  bo‘lgan  dastgoxlar,  mexanizmlar 
va  texnologik  jarayonlar  darajasida  bir  turdagi  (unifikatsiyalangan)  detallar  va  uzellardan 
maxsulot ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish xisobiga oshirish mumkin. Bu 
xattoki  mayda  seriyali  va  yakka  tartibdagi  ishlab  chiqarish  turiga  seriyali  va  ommaviy 
ishlab chiqarishni ko‘llashga sharoit yaratadi. 
Ishlab  chiqarish  samaradorligiga  ishlab  chiqarish  jarayonida  dastgoxlarni,  mehnat 
qurollarini  xarakatlanishi  bo‘yicha  joylashtirish,  detallar,  yarim  tayyor  maxsulotlarning 
operatsiyalar  o‘rtasidagi  xarakatini  qisqartirishga  imkon  beruvchi  buyum  (predmet) 

---

158 
 
prinsipi  bo‘yicha  ishlab  chiqarish  uchastkalarini  tashkil  qilish  orqali  oshirish  mumkin. 
Ishlab  chiqarishni  ratsional  tashkil  etishda  yuqoridagi  va  boshqa  barcha  tadbirlar  katta 
miqdorda investitsiya talab kilmaydi.  
Ishlab  chiqarish  unumdorligini  keskin  oshiradi,  ishlab  chiqarish  siklini  qisqartiradi, 
maxsulot tannarxini pasaytiradi. Bu esa, foydani va ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi.  
Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish texnik taraqqiyotning faol omillaridan bo‘lib, 
u  nafakat  texnikadan  unumli  foydalanish,  balki  texnika  va  texnologiyaga  oid  yangiliklar 
yaratishga  sharoit  yaratadi.  Masalan:  ommaviy  ishlab  chiqarishni  potok  usulida  tashkil 
kilinishi  ko‘p  pozitsiyali  dastgoxlar  va  presslar  hamda  ko‘p  sonli  transport  qurilmalari, 
turli xildagi konveyer sistemalarini yaratilishiga olib keladi.  
O‘z  navbatida  texnik  taraqqiyot  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilishning  roli  va 
ahamiyatini  keskin  oshiradi.  Zamonaviy  korxonalarda  ishlab  chikarilayotgan  maxsulot 
turlarini  ortib  borishi  ishlab  chiqarishni  murakkablashtiradi.  Bir  necha  detallardan  iborat 
bo‘lgan  maxsulotlarni  tayyorlash,  ularni  texnologiyasiga  va  uzellarni  yig‘ish 
jarayonlarining aniqligiga bo‘lgan talablarni oshiradi. Xozirgi kunda ishlab chiqarishga oid 
muammolarni  turli  texnologik  va  tashkiliy  usullar  bilan  xal  qilish  imkoniyatlari  sezilarli 
darajada  kengaydi.  SHu  bilan  birga  bu  usullarni  tanlash  ishlab  chiqarish  samaradorligi 
darajasini oshirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘z navbatida ishlab chiqarish texnologiyasi va 
uni tashkil qilish variantlarining ko‘pligi optimal variantni tanlash, shu soxani tahlil qilish 
va  xisob  -  kitob  qilish  texnikasini  kiyinlashtiradi.  Ishlab  chiqarishni  tashkil  qilishni 
takomillashtirishning  moxiyati  yana  shundan  iboratki,  texnik  taraqqiyot  ishlab 
chikarilayotgan  maxsulot  turini  tez-tez  yangilanishiga  olib  keladi.  Ishlab  chiqarilayotgan 
maxsulot  turlari  va  modasi,  uni  ishlab  chikarayotgan  mehnat  qurollari  yaroqsiz  xolga 
kelmay  turib,  eskirib  qolmoqda.  Sanoatda  maxsulotni  seriyali  ishlab  chiqarish  salmog‘i 
ancha  yuqori,  shuning  uchun  ishlab  chiqarishni  moslashuvchanligi  texnik  taraqqiyotning 
muhim  iqtisodiy  muammosi  xisoblanadi.  Sanoat  korxonalari  ishlab  chiqarishning, 
dastgoxlarning,  zamonaviy  texnik  taraqqiyot  shart-sharoitlarining  o‘zgarishlari  natijasida 
sodir  bo‘ladigan  yo‘qotishlarni  imkon  darajasida  kamaytirish  chora  -  tadbirlarini 
ko‘radilar.