O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

jadvallarda keltiramiz. 
Material ishlab chiqarish zaxiralarini sotib olish investitsiya xajmi 
№ 
Mahsulot 
nomi 
Soni  
Donasining 
bahosi 
NDS 20% 
Umumiy 
qiymati NDS 
bilan 
1 
Tilla  
3 gr 
200 000 x 3  
600 000 
120 000 
720 000 
2 
Tosh 
10 ta 
100 x 10 
1000 
200 
1200 
3 
Benzin 
200 gr 
1 l= 2800 
560 
112 
672 
4 
Mum 
200 gr 
5000 
1000 
6000 
5 
Gips  
100 gr 
3000 
600 
3600 
 
 
 
 
 
731 472 
 
Arzon baholi inventarlar o‘lchov nazorat asboblarini  
sotib olish investitsiya xajmi 
№ 
Mahsulot 
nomi 
Soni  
Donasining 
bahosi 
NDS 20% 
Umumiy qiymati 
NDS bilan 
1 
Qolip 
1 ta 
300 
60 
360 
2 
Pechka 
1 ta 
5 000 000 
1 000 000 
6 000 000 
3 
Qumqog‘oz 
5 ta 
1 000 x 5  
5 000 
1 000 
6 000 
4 
Egov 
6 
50 000 
10 000 
60 000 
5 
Bo‘r mashina 
1 
200 000 
40 000 
240 000 
6 
Bo‘ltiq 
1 
1 500 
300 
1 800 
7 
Sayqallash 
uskunasi 
1 
1 000 000 
200 000 
1 200 000 
8 
Arra 
1 
120 000 
24 000 
144 000 
9 
Pilka  
1 
20 000 
4 000 
24 000 
10  Kompressor 
1 
4 000 000 
800 000 
4 800 000 
11  CHashka 
1 
15 000 
3 000 
18 000 
12  Pistolet 
1 
1 000 
200 
1 200 
13  Bachok 
1 
60 000 
12 000 
72 000 
14  Lampa  
1 
 200 000 
40 000 
240 000 
 
 
 
 
 
12 807 360 
 
1.
 
Investitsiya xajmi quyidagi formuladan aniqlanadi: 

---

316 
 
Э • 100 % 
К
 
R = 
K = MPZ + FOT + A
a.f
+  ∑ R 
K = 731472 + 1078000 + 9757,457 + (269500 + 196000 + 36000 + 9792 + 5854,474) = 
2336375,931  
O‘rganilgan ishning harajat smetasi 
№ 
Harajatlarning nomi 
Qiymati 
1 
Bajarilgan ishning qiymati 
3797235,23 
2 
Ishlab chiqarish harajatlari 
2920950,177 
3 
Ishlab chiqarish tannarxi 
2813150,177 
4 
Davr harajatlari 
107800 
5 
Xomashyo 
731472 
6 
Elektroenergiya + otoplenie 
45792 
7 
FOT 
1078000 
8 
Ijtimoiy sug‘urta 
268500 
9 
Amortizatsiya 
9757,457 
10 
Material harajatlari 
777264 
11 
Boshqa harajatlar 
678628,72 
12 
Asosiy ish xaqi 
980000 
 
Bajarilgan ishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash 
№ 
Ko‘rsatkichlar nomi 
O‘lchov 
birligi 
Qiymati 
1 
Bajarilgan ish qiymati 
so‘m 
3797235,23 
2 
Ishlab chiqarish harajatlari 
so‘m 
2920950,177 
3 
Investitsiya  
so‘m 
2336375,931 
4 
Iqtisodiy samara 
so‘m 
876285,053 
5 
Qoplanish muddati  
Oy 
3 
6 
Rentabellik  
% 
37,5 
2.
 
Iqtisodiysamarani quyidagi formuladan aniqlanadi: 
E = (S
1 
-S
2 
) · Q 
E = (3797235,23 - 2920950,177) · 1 = 876285,053 
3.
 
 
Rentabellikni aniqlaymiz: 
 
 
 
 
 
R
.=
876285,053• 100
=
37,5 
2336375,931 
4.
 
Qoplanish muddatini aniqlaymiz. 
T
qop.=
K/E 
T
qop.=
 2336375,031 = 2,66 ≈ 3 
  876285,053 
 
Topshiriqlar: 
1.  Raqobatli  bozor  iqtisodiyotining  ijobiy  va  salbiy  tomonlarini  ayting.  Bozor 
iqtisodiyotiga davlatning aralashuvini oklash mumkinmi? 
2. Kuyidagilarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlang: 
- ijtimoiy ne’matlar davlat tomonidan ishlab chikarilishi kerak; 

---

317 
 
- iqtisodiyot amaldorlar manfaatini kondirish maqsadida boshqariladi; 
-  davlatni  ma’muriy  buyrukbozlik  usuli  yordamida  boshqarilishi  iqtisodiy  o‘sishni 
ta’minlaydi; 
- davlat sektori kiyim va poyabzal ishlab chiqarish ko‘rinishida bo‘ladi; 
- bozorning baho mexanizmi o‘z-o‘zini boshqarish, xarajatlarni koplash va iqtisodiyotning 
muvozanatli xolda bo‘lishini ta’minlaydi; 
- ijtimoiy ne’matlar birgalikda iste’mol kilinishi bilan tavsiflanadi; 
-  agarda  davlat  tovarlarga  muvozanatli  bahodan  past  baho  belgilasa,  bunda  tovarlarning 
kamomadligi yuzaga keladi; 
-  davlat  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  axolining  nochor  katlamlarini  ijtimoiy  ximoyasini 
kafolatlaydi; 
-  davlatning  iqtisodiyotni  tartibga  solishdan  maqsadi  -  kichik  va  xususiy  tadbirkorlik 
faoliyatini ko‘llab-kuvvatlash bilan ishsizlikni qisqartirish; 
-  agarda qandaydir tovarga  muvozanatli bahodan past bo‘lgan baho o‘rnatilsa bunda shu 
tovarning sifati oshadi. 
 
 
1-masala
 
AQSHning InFin firmasi Rossiyaning Lesprom firmasining 40% aksiyasiga ega. Bu 
ulush Lespromning boshqaruv paketini tashkil qiladi va ikkilamchi bozorda 1 mln. Doll.ga 
sotilishi  mumkin.  InFin  aksiyalarning  35%ni  sotib,  olgan  tushumning  60%ga  YAponiya 
davlat  oblegatsiyalarini  sotib  oldi  va  40%ga  Xitoyda  yangi  filialini  ochdi.  InFin 
firmasining investitsion portfelini tahlil qiling va to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni, portfel 
investitsiyalarni qiymatini aniqlang. 
1-Keys 
Tijorat  bankida  yiliga  20%  li  stavka  asosida  mablag‘lar  jalb  qilinmoqda.  Investor 
to‘rt yildan so‘ng 500 dollar mablag‘ga ega bo‘lishi uchun bugun qancha mablag‘ qo‘yishi 
talab etiladi? 
2-Keys 
Xorijiy  investor  daromad  olish  maqsadida,  bankdagi  depozit  hisobvarag‘iga  400 
dollar  mablag‘  qo‘ydi.  Yillik  foiz  stavka  miqdori  15%  ni  tashkil  qilsa,  investor  3  yildan 
keyin qancha mablag‘ga ega bo‘ladi? 
3-Keys 
Investor  80  mln.  so‘m  miqdorida  pul  mablag‘larini  korxonaga  investitsiya 
qilganidan  so‘ng,  5  yil  davomida  har  chorakning  oxirida  4  mln.  so‘mdan  daromad  oladi. 
Agar diskont stavkasi 10 % bo‘lsa, investitsiyalar rentabelligini aniqlang. 
4- Keys 
SHimoliy  poytaxtda  muzqaymoqni  sevib  istemol  qilishadi.  Bu  erda  uni 
Moskvadagiga qaraganda 3 marta ko‘proq istemol qilishadi. Bu ko‘pchilik rus regionlariga 
qaraganda  kengroq  hisoblanadi:  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar  o‘z  mahsulotlarini  boshqa 

---

318 
 
shahardagi  zavodlar  bilan  bajonudil  almashadi,  bubir  tomondan  Piterda  yopiq  so‘rov, 
boshqa tomondan esa xususiy bozorda sotishni kengaytiradi. 
Peterburg  muzqaymoq  sotishga  ixtisoslashgan  ulgurji  savdogarlarik  uzatishlariga 
ko‘ra har hafta Peterburgga qiymati 3 mln. Rubldan kam bo‘lmagan miqdorda muzqaymoq 
olib kelinadi va 2 mln. Rubllik mahsulot olib ketiladi. Yiliga o‘rtacha 2,5 kg muzqaymoq 
istemol qiladigan Moskva aholisidan farqli ravishda peterburgliklar 8  yiliga kilogrammga 
yaqin istemol qiladi.   
Peterburgda  4ta  yirik  muzqaymoq  ishlab  chiqaruvchi  zavod  faoliyat  ko‘rsatadi. 
YOzda  ushbu  1-muzqaymoq  kombinati  sutkasiga  60-80  tonna,  jumladan,  Talosto  turidan 
18 tonna, Kolibridan 15 tonnaga yaqin, Petroxolodda esa 8 tonnadan ortiq mahsulot ishlab 
chiqariladi.  Ekspertlarning  xulosalariga  ko‘ra  Peterburg  bozoridagi    muzqaymoqlarning 
60%  dan  ortig‘i  mahalliy  ishlab  chiqaruvchilarga  tegishli.  “Agar  bizning  muzqaymoq 
ishlab  chiqaruvchilarimiz  bozorning  faqat  yarmigagina  egalik  qilsa,  vaziyat  salbiy 
(tanqidiy)  tus  oladi  ”-  deya  takidlaydi  Talosto  kompaniyasining  marketing  va  reklama 
bo‘yicha  menejeri  Dmitriy  SHilov.  Muzqaymoq  kombinati  director  o‘rinbosari  Svetlana 
Stupina shunday  deb hisoblaydi: “Peterburg bozori juda istiqbolli, chunki bu erda qishin-
yozin muzqaymoq istemol qilinganadi”. 
 Peterburgga  esa  juda  arzon  mahsulotlar  yoki  etarlicha  qimmat  bo‘lgan  shimoliy 
Venetsiya,  Rossiya  javohiri  kabi  markalardagi  Ays-Filining  mahsulotlari  olib  kelinadi. 
Masalan,  Peterozavoddan  olib  kelinadigan  tvorog  va  yogurtli  muzqaymoq  Slavmoni 
Peterburgda boshq hech qaysi firma  taklif qilolmaydi.  
 Peterburg  zavodlari  shaxsiy  assortiment  borasidagi  kamchiliklar  o‘rnini  to‘ldirish 
uchun boshqa shahardan kelgan ishlab chiqaruvchilar bilan xilma-xil tur va ko‘rinishdagi 
muzqaymoqlarni  almashadilar.  SHunday  qilib,  Petroxolod  Tul  muzqaymoq  kombinati 
bilan,  Moskva  yaqinidagi  Kolomen  kombinati  va  muzqaymoq  servislar  kombinati  bilan 
barter  kelishuvni  tuzdi.  Peterburgdagi  yirik  muzqaymoq  ishlab  chiqarish  kombinati  shu 
asosda Tver muzqaymoq kombinati bilan birgalikda ishlamoqda.  
 Ko‘pchilik  muzqaymoqqa  boy  bo‘lmagan  Peterburg  mahsulotlarini  yoqtiradigan 
regionlar  bilan  aloqada  bo‘lish  ko‘proq  sivilizatsion  xarakterga  ega.  SHunday  qilib 
Peterburg ulgurji muzqaymoq sotuvchilari Sibir, Oddesiya, Rostova, Sochi kabi  shimoliy-
g‘arbiy  hududlar  uchun  muzqaymoq  g‘amlaydi.  Petroxolod  muzqaymoq  zavodi  o‘zining 
mashhur  Mitya,  Dasha  va  Belыe  nochi  botonlarini  vagonlab  Kamchatkaga  yuboradi. 
Muzqaymoqlarni  Norilsk,  Vorkutu,  Nadim,  Salexard  va  boshqa  shimoliy  shaharlarga 
etkazib berish uchun samalyot reyslari tashkil qilingan.(yo‘lga qo‘yilgan)  
Bunday  qatnovlarga  umumiy  etkazib  berish  hajminig  5  foizi  to‘g‘ri  keladi  va 
bunday etkazib berish ulgurji narxni deyarli 2 barobar qimmatlashtiradi.  
 Ko‘pchilik  Peterburg  muzqaymoq  ishlab  chiqaruvchilarining  regional  etkazib 
berishi – bu diversifikatsiyaning aniq darajasidir. Moskva bozori ular uchun qulay, ammo 
erishish  qiyin  bo‘lgan  bozor  bo‘lib  qoladi.  Moskva  bozorlarida  raqobatchilarning 
ko‘payishi  ishlab  chiqarish  quvvating  ortishi  hamda  muzqaymoq  ishlab  chiqarishga 
ixtisoslashuv va istemolning oshishiga olib keladi. 
 Talostlik  Dmitriy  SHilov  so‘zlariga  qaraganda  Moskvadagi  ulgurji  savdo  juda 
istiqbolli  bo‘lib,  bu  erda  Kalinsk,  Tversk  va  Volga  bo‘ylari  savdogarlari  xaridi  uchun 
mahsulot  ishlab  chiqariladi.  “Narxlarni  hisobga  olinganda,  hatto  yuk  tushirish  xarajatlari 
bo‘lsa ham bizning mahsulotimiz raqobatbardosh bo‘lib qoladi” – deydi o‘rinbosar SHilov. 
1.
 
Siz tvorog va yogurtli muzqaymoqni istiqbolli deb hisoblaysizmi? 
2.
 
Siz Moskva bozorini egallashga qanday takliflar berasiz? 
3.
 
SHahrimiz bozoriga qanday innovatsion qarorlar taklif qilasiz?  

---

319