O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

1 
2 
3 
4 
5 
6 
7  8 
9 
10 
11 
12 
1 
a
1 
b
1
m1 
c
1
n1 
 
v
1 
 
 
 
 
 
 
2 
a
2 
b
2
m2 
c
2
n2
 
 
v
2
 
 
 
 
 
 
 
3 
a
3
 
b
3
m3
 
c
3
n3
 
 
V3
 
 
 
 
 
 
 
4 
a
4
 
b
4
m4
 
c
4
n4
 
 
V4
 
 
 
 
 
 
 
5 
a
5
 
b
5
m5
 
c
5
n5
 
 
V5
 
 
 
 
 
 
 
6 
a
6
 
b
6
m6
 
c
6
n6
 
 
V6
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu  erda  a
1
  -  a
6   
lar  har  bir  korxonaning  asosiy  fondlarini  yil  boshidagi  qiymati 
(ming so‘m); 
b
1
m1
-  b
6
m6
  -  har  bir  korxonaga  yilning  aniqbir  m1-m6  oyida  kiritilgan  asosiy 
fondlar qiymati (mingso‘m); 
c
1
n1
-  c
6
n6 
-  har  bir  korxonadan  yilning  aniqbir  n1-n6  oyida  chiqarilgan  asosiy 
fondlar qiymati (mingso‘m); 
v
1 - V6 – 
har bir korxonaning yil davomida ishlab chiqarilganmahsuloti xajmi (ming 
so‘m). 
Bu  ko‘rsatkichlar  alohida  variantlarda,  aniq  sonlar  bilan  berilgan.  Berilgan 
mustaqil ishini echishda, avvalo, asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymatini topamiz. Har 
bir  korxona  uchun  asosiy  fondlarning  yillik  o‘rtacha  qiymati  qo‘yidagi  formula  bilan 
topiladi: 
F
o‘rt
 = F
y.b.
+ F
k
•m
1
 – F
ch
•n
1 
                                            12 
F
o‘rt
 – asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati; 
F
y.b. 
–yil boshiga qiymati (balans); 
F
k     
– kiritilgan asosiy fondlar qiymati; 
F
ch     
– fondlarning tugatilish, ishlab chiqarishdan chiqarilish qiymati; 
m
1
  – asosiy fondlarni kiritilgandan boshlab oylar soni; 
n
1 
   – asosiy fondlarni chiqarilgandan boshlab oylar soni 
 
Masalan:  avgustda  kiritilgan  bo‘lsa,  avgust,  sentyabr,  oktyabr,  noyabr,  dekabr, 
ya’ni 5 oy ishlagan bo‘ladi. Kiritilgan oy ham hisoblanadi. 
Asosiy    fondlarning  yillik  o‘rtacha  qiymati  hisoblangandan  so‘ng  uni  “x”  deb 
belgilaymiz. Berilgan mahsulot xajmini esa “u” deb belgilanadi. 
Har  bir  qilinganishlarni,  ya’ni  hisoblangan  u  ko‘rsatkichlari  jadvalda  yozib,  uni 
to‘ldirib boriladi. 
Jadvalning 7 va 8-ustunlaridagi dx   va du  ko‘rsatkichlar x va u larning o‘rtacha 
farqini ifodalaydi. Ular qo‘yidagi topiladi: 
dx = x
i
 – x ;       dy = y
i
 – y 
Bu erda, 
x
i , 
y
i 
– har bir korxona asosiy fondlarning yillik o‘rtacha qiymati va mahsulot xajmi; 
x        -  barcha  asosiy  fondlarning  yillik  o‘rtachalari  yig‘indisining  korxonasoniga  nisbati, 
ya’ni o‘rtachasi; 

---

252 
 
u     - barcha korxonalar ishlab chiqargan mahsulot yig‘indisining korxona soniga nisbati 
Jadvalning 9-ustunida asosiy fondlarning samaradorlik ko‘rsatkichi berilgan. 
Fond  samaradorligi  –  korxonaning  yiliga  bir  so‘mga  to‘g‘ri  keladigan  asosiy 
fondlari  qiymatiga  chiqarilgan  mahsulotning  qancha  so‘mlik  qiymati  to‘g‘ri  kelishini 
ko‘rsatadigan ko‘rsatkich. Uni topish formulasi qo‘yidagicha: 
F
sam
 = Q /  F
yil.o’rt. 
Bu erda, 
Q  – ishlab chiqarilgan mahsulot xajmi (u); 
 F – yillik o‘rtacha (x); 
Bu formula qo‘yidagicha yozilishi mumkin: 
F
sam
 =u / x 
. 
 
Endi  jadvalning  10  va  11-ustunida  asosiy  fondlarning  dinamik  ko‘rsatkichlari 
topiladi. Ular quyidagilar: 
K
yang
=  F
kir .
 /  F
y.o. 
F y.o=
 F
y.b+
F
kir .-
 F
chiq 
K
chiq
=  F
chiq
 /  F
y.b.
 
Mustaqil ishning asosiy maqsadi korrelyasiya koeffitsientini aniqlash edi. Endi shu 
ishni amalga oshirish uchun, avvalo, koeffitsientni topish formulasi ko‘rib chiqiladi: 
𝓇
xu =
⅀
(x
i
-x)
2
(y
i
 – y)
2
 
         √
⅀
(x
i
-x)
2
(y
i
 – y)
 
 
 Bu erda quyidagilarni topish zarur bo‘ladi: 
 
(x
i
-x)(y
i
 – y) =dx • dy 
 
(x
i
-x)
2
 =dx
2 
 
(y
i
 – y)
2
 = dy
2 
 
 
Ularning yig‘indisini hisoblashda quyidagi jadval to‘ldiriladi: 
 
dx • dy 
(dx)
2
 
(du)
2
 
1 
 
 
2 
 
 
3 
 
 
4 
 
 
5 
 
 
 
Jadvaldan  yig‘indilar  topiladi  va  formulaga  qo‘yiladi.  Formuladagi
𝓇
xu
–  to‘g‘ri 
chiziqli  korrelyasiya  koeffitsienti  bo‘lib,  u  [0;1]  oralig‘ida  chiqadi. 
𝓇
ning    1  ga 
yaqinlashish darajasi u yoki bu ko‘rinishdagi bog‘lanish turini aniqlab beradi.