O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

MT = MX+IX+ST+A+BIX / M
Bu erda:
MT – maxsulot tannarxi, so‘m;
MX - ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari, so‘m;
IX - ishlab chiqarish xususiyatidagi mehnatga xaq to‘lash xarajatlari, so‘m;
ST - ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urta to‘lovlari, so‘m;
A - asosiy vositalar amortizatsiyasi, so‘m;
BIX - boshqa ishlab chiqarish xarajatlari, so‘m;
M - maxsulot miqdori, sentner, dona, kg, tonna va xaqozo
Mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun xom ashyo tannarxini pasaytirishning asosiy sharti mahsulot dizaynini takomillashtirish va ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, materiallarning progressiv turlaridan foydalanish, moddiy boyliklarni iste’mol qilish uchun texnik jihatdan asoslangan standartlarni joriy etishdir.
4. Iqtisodiy elementlar va kalkulyasiya bandlari bo‘yicha xarajatlar
Kalkulyasiya bu pul bilan ifodalangan xarajatlarni umumlashtirish usuli mahsulot birligiga, aniq ish turiga, xizmat turiga shakl aytiladi.
Hisob-kitob xarajatlari buxgalteriya ma’lumotlariga asoslanadi va mahsulotning haqiqiy tannarxini ko‘rsatadi, bu esa mahsulot tannarxi bo‘yicha rejaning bajarilishini tekshirish va individual ishlab chiqarish maydonlarida rejadan chetga chiqishlarni aniqlash imkonini beradi.
Bir hillik darajasi bo‘yicha barcha xarajatlar oddiy (bitta elementli) va murakkablarga bo‘linadi. Oddiy xarajatlar bir xil tarkibga ega: xom ashyo, yoqilg‘i, energiya, amortizatsiya, ish haqi. Umumiy xarajatlarga o‘xshash elementlar kiradi. Bularga, masalan, uskunalarni saqlash va ishlatish xarajatlari, do‘konning umumiy xarajatlari va boshqalar kiradi.
Ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bog‘liqlik belgisi bo‘yicha xarajatlar o‘zgaruvchan va shartli ravishda bo‘linadi. O‘zgaruvchilarga (mutanosib) xarajatlar kiradi, ularning hajmi ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga mutanosib ravishda o‘zgaradi. Ushbu xarajatlarga quyidagilar kiradi: asosiy materiallar, kesish asboblari, asosiy ish haqi, texnologik maqsadlar uchun yoqilg‘i va energiya xarajatlari va boshqalar. SHartli ravishda doimiy (nomutanosib) xarajatlar ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lmagan xarajatlardir. Bularga ma’muriy xodimlarning ish haqi, isitish, yoritish, amortizatsiya xarajatlari va boshqalar kiradi.