O‘zbekiston respublikasi mudofaa vazirligi

Ta’sir mexanizmi 
Kam yoki o‘rta konsentratsiyadagi kristalik arsin moddasi yuqori nafas yo‘llari va burun 
shilliq  pardalaridagi  suyuqliklarda  eriydi  va  to‘planadi.  U  nervoxiridagi  lipoidlar  bilan  birikib 
nafas  yo‘llarida  yuqori  konsentratsiyaga  ega  bo‘lgan  zaharli  o‘choqlarni  hosil  qiladi.  Klinik 
belgilari ularning lipoid saqlovchi nerv oxirlari bilan birikishiga bog‘liq bo‘ladi, agar zaharlovchi 
modda  lipoidlar  bilan  biriksa,  tezda  klinik  belgilar  paydo  bo‘ladi.  Latent  davrning  uzoqligi 
zaharlovchi  moddaning  havodagi  konsentratsiyasiga  ham  bog‘lik  bo‘ladi.  Agar  zaharli  modda-
ning  havodagi  konsentratsiyasi  yuqori  bo‘lsa,  patent  davr  bo‘lmasligi  mumkin.  Aksincha,  kam 
mikdordagi  zaharli  modda  ta’sir  etganda  latent  davr  2-4  daqiqaga  cho‘zilishi  mumkin.  Latent 
davrning  davomiyligi  qo‘llanilayotgan  arsinlarning  kimyoviy  strukturasiga  ham  bog‘likdir. 
Masalan, adamsit boshqa arsinlarga karaganda sekinrok ta’sir qiladi, ta’sirlanish alomatlari 5-10 
daqiqadan keyin paydo bo‘ladi. Hatto zaharlanish o‘chog‘idan olib chiqib ketilganda ham 10-30 
daqiqadan so‘ng ta’sirlanish belgilari ko‘rinadi. 
Davosi 
Arsinlardan zararlanganda nafas yo‘llarini himoyalash uchun tuzilishida tutunga qarshi 
filtrlari  bo‘lgan  protivogaz  (gaznikob)  ishlatiladi,  bu  kog‘oz  filtrlar  zaharlovchi  modda 
zarrachalarini o‘zida ushlab qoladi. Zaharlovchi  moddaning  yuqori konsentratsiyasi, terini kam 

---

shikastlashi  uchun  maxsus  himoya  kiyimi  va  ko‘lkoplardan  foydalanish  kerak.  Arsinlardan 
zararlanganda tezda zararlanish o‘chog‘idan chiqib ketish yoki zararlangan kishilarni olib chiqib 
ketish  zarur,  iloji  bo‘lsa  ustki  kiyimlarni  almashtirish  kerak,  chunki  u  zaharlovchi  modda 
zarrarchalarini adsorbsiya qilish xususiyatiga ega. 
Zaharlangan  atmosferada  tezlikda  fitsillin  yoki  tutunga  qarshi  aralashmaning 
ampuladagi  eritmasi  (40  g  xloroform  +  40  g  etil  spirti  +  20  g  oltingugurt  efiri  va  5  tomchi 
nashatir spirti) hidlatiladi. Buning uchun ampulaning uchi doka bilan eziladi va ampula protivo-
gaz  shlem-niqobi  ichiga  qo‘yiladi.  Agarda  tutunga  qarshi  aralashma  ishlatilgandan  keyin  ham 
klinik belgilar yo‘qolmasa, 5-10 daqiqadan so‘ng qaytadan ushbu aralashma ishlatiladi.