O‘zbekiston respublikasi mudofaa vazirligi chirchiq oliy tank qo‘mondonlik muhandislik bilim yurti artilleriya kafedrasi

Ikkidavlatoʻrtasidagiqurollanishboʻyicharaketa– artilleriyaqurollarinitahliliniolsak:

Armanistonda:

Minamyotlar-80 ta (ПМ-38, М-43,);

O’ziyurarartilleriyaquroli-38 ta (2С1, 2С3);

Shatakkaolinuvchiartilleriya quroli-147 ta (Д-30, Д-20, 2А36);

ZORQ-60 ta (120 мм М-21, 120 мм БМ Град, 300 мм WM-80, 9К 58 “Смерч”, комплек “Элбрус” ва ОТР Р-17 Искандар М – 4 та, 4-та Точка –У).

Ozarbayjonda:

Minamyotlar (ПМ-38, М-43)-100ta;

HarxilkalibrliO'YuAQ- (2С1,2С3, 2 С7, 2С 9, САУ Т-155, Фортуна, САУ СолтамАтмос, САУ СолтамКардом, САУ Айбат, Мста-С 2С19, ) -277 ta;

Shatakkaolinuvchiartilleriyaqurollari (Д-30, Д-20, 2А36, 130 мм Д-44, 100 мм МТ-12 Рапира, 85 мм Д-44)-470 ta;

ZORQ (120 мм БМ-21, 120 мм БМ Град, 300 мм WM-80, LAR-160, Lynx Grad, Lynx Extra, 9К 58 “Смерч”, ТОС-1А, ) -286 ta;

ОТRК – Xaft-4 – 12 tа. POLONEZ, LORA.

Bizgatarixdanmaʼlumkiqurollimojarolardaasosiydushmanningobyektlarinibostirishyokiyoqqilishdaartilleriyaningrolikatta, yanidushmanni tor-morqilishning 65-70 foiziartilleriyaulushigatoʻgʻrikeladi.

Bu toʻqnashuvdaArmanistontomonidanartilleriyaqurollaridandavlatchegarasinibuzibOzarbayjonpozitsiyasigaoʻtochishamalgaoshirildi.

Bu qurollimojarolartaʼsiridaikkidavlatningtinchaholisiyashaydiganhududlargaartilleriyaraketavasnaryadlariniqo’llashorqalijudakoʻptinchaholiningqurbonboʻlishigaolibkeldi.Artilleriyaboʻlinmalariniqoʻllashdarazvedkamaʼlumotlariniolishvaartilleriyao’tininishongatoʻgʻrilashuchuvchisizapparatlarorqaliamalgaoshirildi.

Ozarbayjonarmiyasitomonidanqarshihujumoperatsiyalarioʻtkazilibbirqanchaartilleriyaboʻlinmalarinibostirishvayoʻqqilishgaerishildi.

Bu ikkidavlatoʻrtasidagiqurollimojarolargaboshqadavlatlarning ham aralashuvinikoʻrishmumkin.

OzarbayjondavlatigaTurkiyadavlatini, ArmanistondavlatigaRossiyavaErondavlatlarinimisolqilishimizmumkin.

ArmanistondavlatigaRossiyatomonidanyashirinchayordamevazigaRossiyadavlatidanjoʻnatilganqurol-yarogʻvaoʻq-dorilarOzarbayjonarmiyasitomonidanqoʻlgaoliniboʻzixtiyorigaoʻtkazildi.

OzarbayjonharbiypressiningxabarigakoʻraolibborilganjangovarharakatlardaArmanistonarmiyasitomonidanjudakoʻppozitsiyalarvaqurol-yarogʻvaharbiytexnikalardanyoʻqotishlarboʻlgan. Bulardan 200 danortiqtanklaryoʻqqilinib50 fan ortigʻiyaroqsiz , 70 gayaqinZORQ lari, 4 ta OTRK-C-300 qurilmasi 300 gayaqinharbiytexnikalariyoʻqqilindi.

Bu yoʻqotishlarningasosinistvollivareaktivartilleriyaqurollarinimohironaishlatishvaqoʻllashorqaliamalgaoshirilgan

BaʼzimanbalardaRossiyadavlatiArmaniston-OzarbayjonchegaraoldihududlaridaoʻziningstvollivareaktivartilleriyaqurilmalarinioʻrnatibyadroquroliniqoʻllaydiganartilleriyaqurilmalaridanyadrojangovargalovkalarioʻrnatilgansnaryadvaminalardanfoydalanishmumkinliginimaʼlumqilganvaqurollimojarolarnibartarafetishgaaralashishiaytibArmanistondavlatitomonidanyordamsoʻrashnitaklifqildi.

Bu qurollimojarolarkeyinchalikshuasnodadavometsaoʻtaaniqlikdagi OTR vaqurollarishlatishivaurushningkattamasshtabgaaylanishigaolibkelishimumkinliginiyuqoriboʻldi.

1. 
   Yuqoridagilardankelibchiqibxulosaqilibaytishmumkinkihozirgirivojlangandavlatlarningqurollikuchlaridagiartilleriyaboʻlinmalarijangovarharakatlarnita’minlashvadushmangatalofatyetkazishvayaksonqilishulushining 80-90 foiziartilleriyagatoʻgʻrikeldi
   
2. 
   Olibborilganjangovarharakatlarningdinamikasidankoʻrinibturibdikijangmaydonidashaxsiytarkibqayerdaboʻlmasinhandaqdami, safaryurishidamipanagohlardami, zirhlitexnikalarnikuchlixavfostidaboʻlishiyokioʻlimbilanyaxshimumkin.
   
3. 
   Hozirgivaqtdaartilleriyaqurollarinimohironaqoʻllashuchunuchuvchisizuchuvchiapparatlariyordamidakoorrekturalashmaqsadgamuvofiq.
   
4. 
   Qurollimojarolarolibborayotgantomonlarningqaysibiriuzoqqaotuvchivareaktivartilleriyakuchvositalaribilanyaxshitaʼminlanganboʻlsashutarafdaboʻladi.
   
5. 
   OzarbayjonvaArmanistonurushioqibatidafaqatginatinchaholizararkoʻrdivabuqurollimojarolarningyakunlariboʻyichaanchaginatalofatkoʻrdi.
   

• 
  
  

S
MArt 155 - buzirhli transport vositalarigaqarshiuzoqmuddatli, bilvositayuqoridarajadagihujumqilishuchunmo'ljallangan, nemisning 155 mm artilleriyapallasi . Smart tashuvchisiqobiqikkiichigasubmunitionsbilaninfraqizilsensorivamillimetrto'lqin radar ustidajangustidantushib, ballutesvaqotibmaqsadlargahujumportlashhosil penetrator urushrahbari. O'zinio'ziyo'qqilishuchunbirnechtaortiqchamexanizmlarbilanqurilganushbuo'q-dorilar, 2008 yildataqiqlanganqurol-yarog 'turkumigakirmaslikuchunmaxsusishlabchiqilgan [ shubhali - muhokama ] .Klasterlio'q-dorilarto'g'risidakonventsiya . A quribchetlatilgan , ham submunitionsko'rsatganbiraqlli 155 tur view. Ushburasmdapastkio'q-dorilarningo'zikesilganholdako'rsatilgan. SMArt 155 nomiuningnemischaSuchzünder Munition für die Artillerie 155 ("155 mm artilleriyauchun sensor-sug'urtao'q-dorilar" ma'nosinianglatadi) ningqisqarishi . SMArt GIWS mbh (GesellschaftfürIntelligenteWirkSystemembH) tomonidanishlabchiqarilganbo'lib, GermaniyaningRheinmetallva Diehl BGT Defencequrol-yarog 'kompaniyalaribilanhamkorlikqiladi . GIWS 1998 yildaGermaniyaarmiyasiuchunto'liqstavkaliishlabchiqarishniboshladi, SMArtbirinchimarta 2000 yildaBundesvertomonidanjoylashtirildivaShveytsariya, GretsiyavaAvstraliyaqo'shinlarigasotildi. Dizayn TahrirlashSMArt 155-tur sxemasiSMArt 155 - buPanzerhaubitze 2000 va M109 гаubitsalaridan , shujumladan Paladin variantidanotishuchunmo'ljallangan 155 mm NATO artilleriyapallasi . [1] 47 kg (104 funt) og'irartilleriyasnaryadidaniboratbo'lib, ikkitaavtonom, datchikbilanbirlashtirilgan, unutishvaunutishuchuno'q- dorilarnio'zichigaoladi. [1] O'q-dorilarningharbiridaasosiyjangovartanklarkabiog'irzirhlijangovar transport vositalarigaqarshifoydalanishuchunyuqoripenetratsion EFP jangovarkallagimavjud . EFP jangovarkallagidaog'irmetalllaynerishlatiladi. [2] O'q-dorilarchiqarilgandanso'ng u parashyutniochadi. Asta-sekinpastgatushganda, o'q-dorilaraylanib, infraqizil sensor vamillimetrto'lqinli radar yordamidapastdagimaydonniskanerlashadi . [1] [2] Sensorlarningbirnechtaturigaasoslangan sensor tizimiSMArt 155-ga ob-havosharoitidanqat'inazarharqandayrelefdafoydalanishimkoniyatiniberadi. [3] Ishlash Tahrirlash Smart155 overview.svgBosqich Rasm Tavsif 1 An artillery piece fires a SMArt-155 round SMArt-155 dumaloqstandartmiltiqli 155 mm artilleriyatrubkasidanotiladi. 2018-04-01 121 2 The round flies through the air Dumaloq 27,5 kilometr (17,1 milya) masofanibosibo'tganballistikyoydauchadi [4]. 3 The ejector pulls the submunitions clear of the shell O'rtaparvozpaytidataymersug'urtasiburundagikichkinaejektorliraketaniyoqadi, u ikkitao'q-dorilarniqobiqkorpusidanchiqaribtashlaydi. 4 The submunitions fall free Qobiqdantozalangandanso'ng, o'q-dorilarmaqsadgato'g'rikeladi. Qobiqvaburunbirikmasiyiqilibtushadi. 5 The submunitions on parachutes Submunitionsparashyutlarnitarqatadivamustaqilravishdapredmetmaydoniniyopib, nishonlarniskanerlaydi. 6 A submunition explodes above a tank O'q-dorilaruningostidagimaqsadli transport vositasinianiqlagandanso'ng, uningportlovchiyukiniportlatadi. Bu yuqoritezlikdaportlovchishakllangansnaryadyaratadiva u maksimaldarajadata'sirqilishuchunzirhnisbatanzaifbo'lgannishonvositasinrishningsa:

Ushbu malakaviy ish orqali menga berilgan mavzu va topshiriqlardan shuni xulosa qilib aytamanki, zamonaviy jangovar harakatlarni o‘z vaqtida va muvoffaqiyatli bajarishda nafaqat shaxsiy tarkibning bilim va ko‘nikmalari,harbiy texnika va qurol-aslahalari balki,ulardaqo‘llaniladigano‘q-dorilarvaportlatgichlarningahamiyatijudakatta.Artilleriyao‘q-dorilaridaqo‘llaniladiganportlatgichlarnito‘g’risaqlashvaxususiyatlaridankelibchiqqanholdaqo‘llash,shaxsiytarkibdaportlatgichlarhaqidayetarlichabilimvako‘nikmalarhosilqilishjangnimuvaffaqqiyatliolibborishomillaridanbirihisoblanadi.

Men bu malakaviy ishim orqali poroxlar,portlovchi moddalar va artilleriya qurollari o‘q-dorilariningtuzilishi,ishlash prinsiplari,nishonga tekkandagi xarakatlari va ular bilan ishlashda xavfsizlik chora tadbirlari haqida ma’lumotlar berib o‘tdim.

KM-8 “Gran” – bu 120 millimetrlimiltiqvasilliqteshikliminomyotlargamo’ljallanganrusqurol-yarog ‘tizimi [3] . Tula Instrument DizaynByurosidaishlabchiqilgan .

KM-8 “chekka”

Russia Expo Arms 2013 ko’rgazmasidaboshqariladigan “Gran” koni.

Russia Expo Arms 2013 ko’rgazmasidaboshqariladigan “Gran” koni.

Turi

Hidoyatmeniki

Mamlakat

Rossiya

Ishlabchiqarishtarixi

Konstruktor

KBP , [1] NIIFP [2]

Ishlabchiqaruvchi

KBP

Xususiyatlari

Og’irligi, kg

27

Uzunlik, mm

1200

Kalibr , mm

120

Ko’rishoralig’I , m

1500..9000

Portlovchimassa, kg

5.3

Qurilishningtavsifi Tahrirlash

Majmuaningasosiymaqsadiqurolsizvazirhli, shuningdek, muhandislikinshootlaribilanbittavaguruhlinishonlargaqarshikurashishdir. Komplekstarkibiga 120 mm boshqariladiganminalarvaqo’zg’aluvchanzaryadbilano’qotish, shuningdek, yuqoriharakatlanishnita’minlovchi, shuningdek , qo’polerningqiyinsharoitidaartilleriyaminasidanfoydalanishgaimkonberuvchiavtomatlashtirilgan “Malaxit” yong’inniboshqarishkompleksikiradi. , masalan: tor o’tishjoylari, balandboshpanatizmalarivaorqapanduslar. Kompleksdankunduzi ham, yomonko’rinadigansharoitda ham, kechasi ham foydalanishmumkin. Bundantashqari, bir-birigaaralashmasdan, birnechtaquroldano’qotishmumkin [4] . Uchuno’ziyurarartilleriyao’rnatishigaKSAUO “Malaxit” danfoydalanmasdan, o’ziyurarqurolningo’zi 1D22 lazermasofasinianiqlovchiyordamidasnaryadninishongaolishimkoniyatimavjud [5] .
Majmuaningasosiykomponenti 120 mm balandlikdagiportlovchiqismliminalardir . Minaninguzunligi 1200 mm. Umumiymassasi 27 kg bo’lganjangovarkallakningmassasi 11,2 kg, portlovchimoddalaresa 5,3 kg nitashkiletadi [5] . Menikibilanjihozlangan 9E430 lazernikohrahbari [6] . Shaxtabirinchiharakatbilanstatsionarvaharakatlanuvchinishonlarnimag’lubqilishniqo’shimchanollashsizta’minlaydi. Bundantashqari, u qurolningishoraburchaklarinivaminaningo’ziishlashrejiminio’zgartirmasdan, bir-biridan 300 metrmasofadajoylashgannishonlargazarbaberishgaqodir [4] .
KM-8 kompleksinibaholash Tahrirlash

J
angovarsamaradorlikniqiyosiybaholashbilan KM-8 kompleksian’anaviyartilleriyavositalaribelgilanganvazifanisamaralibajaraolmaydigansharoitlardayuqoridarajadaginishonniyo’qqilishgaqodir [4] . Bundayo’q-dorilarningkamchiliklari – buboshqariladigano’q-dorilarningnarxijudayuqoribo’lib, uningharbirbo’lagiuchun 30-35 ming dollar. Bittaboshqariladiganminaningnarxi (masalan, NATO mamlakatlari UAS) taxminan 250-300 an’anaviy (boshqarilmaydigan) minomyotminalariningnarxigateng.

Takliflar

Ko‘p yillik urushlar natijasi shuni ko‘rsadatiki artilleriya bo‘linmalari jang mobaynida dushmanga juda ko‘plab talofat yetkazishi bilan birga o‘z qo‘shinlarimizning samarali jang olib borishi uchun ham beqiyos hissa qo‘shib kelmoqda.Bu samarali harakatlarning zamirida esa chuqur bilim va amaliy ko‘nikmalar yotadi.Suriyadagi jangovar harakatlar vaqtida artilleriya bo‘linmalari jang olib borgan yerlarda doimiy g’alabalar qo‘lga kiritilgan,buning asosiy sababi esa yuqori jangovar shaylik va amaliy ko‘nikmalar bo‘lgan.Artilleriya o‘q-dorilarida qo‘llaniladigan barcha turdagi portlatgichlar(trubkalar)ni bilish va ularnidan samarali tarzda foydalana bilish yuqori jangovar shaylikni saqlab turish va uni tashkillashtirish uchun xizmat qiladi.Shu sababli artilleriya bo‘linmalarida mavzuga doir bilimlarni tadbiq etish bo‘linmalarning jangovar shayligini oshirish va qo‘yilgan vazifalarni samarali bajarish imkoniyatini yaratadi.

Qo‘l ostidagi qurol-aslahani bilish mukammal bilish,ularda foydalaniladigan portlatgich ( trubkalar )ni samarali ishlatish, ularni har doim ishga yaroqli, toza, jangga shay holatda ushlab turish har bir harbiy xizmatchining burchidir.

Ko‘rib o‘tilgan materiallar yuqorida aytib o‘tilganlarni takidlab, qurol-aslahalarni va o‘q-dorilarni doimiy jangga shay holda ushlab turishda o‘ziga xos qo‘llanma bo‘lib xizmat qiladi.

Ushbu malakaviy ishini bajarish jarayonida artilleriya o‘q-dorilarida qo‘llaniladigan barcha turdagi portlatgichlar (trubkalar)ning tuzilishi va ishlash prinsipi, portlovchi moddalarning va poroxlarning turlari va tarkibi,ularni qo‘llash asoslarini o‘rganish jarayonida quyidagi xususiyatlar ko‘rib chiqildi:

• 
  Artilleriya o‘q dorilarida qo‘llaniladigan barcha turdagi portlatgichlar (trubkalar)ning tuzulishi va ishlash prinsipi;
  
• 
  Portlovchi moddalarni sinflanishi, portlovchi moddalarning boshlang’ich impulsi va portlovchi moddalarda detanatsiya nazariyasi;
  
• 
  Portlovchi moddalarning turlari, mo‘ljallanishi, tarkibi va ularni qo‘llash asoslari haqida.
  

Ushbu bitiruv malakaviy ishi kelajakda artilleriya bo‘linmalarida xizmat qilayotgan shaxsiy tarkibga va oliy o‘quv bilim yurtlarida tahsil olayotgan kursantlarga yordamchi ma’lumotnoma sifatida qo‘l keladi.

Mazkur bitiruv malakaviy ishimda yig’ilgan ma’lumotlarni harbiy qismlarda, serjantlar tayyorlash maktablarida, oliy harbiy bilim yurtlarida tahsil olayotgan harbiy xizmatchilarni bilim va ko‘nikmalarini yanada oshirish maqsadida qo‘llashni taklif qilaman.