O‘zbekiston respublikasi moliya vazirligi o‘zbekiston respublikasi iqtisodiyot vazirligi o‘zbekiston respublikasi davlat soliq qo‘mitasi o‘zbekiston respublikasi

§ 4. Kurs farqlari hisobi
17. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar balansning valyuta moddalarini har oyi hisobot oyining oxirgi sanasi va xo‘jalik operatsiyalarni amalga oshirish sanasida Markaziy bank kursi bo‘yicha qayta baholashni amalga oshiradi.
18. Mazkur Nizomda qayta baholash va kurs farqlarini aniqlash maqsadida balansning valyuta moddalariga quyidagilar kiradi:
a) kassadagi, bankdagi depozit va ssuda schyotlaridagi valyuta mablag‘lari, shu jumladan akkreditivlar;
b) chet el valyutasidagi pul hujjatlari;
v) chet el valyutasida ifodalangan qisqa muddatli va uzoq muddatli investitsiyalar;
g) chet el valyutasida ifodalangan debitorlik va kreditorlik qarzlar, kreditlar va pul qarzlar.
19. Quyidagilar qayta baholanmaydi:
a) chet el valyutasiga sotib olingan xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy vositalari, nomoddiy aktivlari, o‘rnatiladigan asbob-uskunalari, kapital qo‘yilmalari, tovar-moddiy qiymatliklari;
b) ustav kapitali miqdori va xo‘jalik yurituvchi subyektning, shuningdek chet el investitsiyalariga ega bo‘lgan korxonalarning ta’sischilari (qatnashchilari) ulushlarining nisbatlari.
20. Balansning valyuta moddalarini har oy qayta baholash natijasida vujudga keladigan kurs farqlari to‘g‘ri olib borish usuli qo‘llanilganda moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga hisobdan chiqariladi va buxgalteriya hisobida quyidagi schyotlarda aks ettiriladi:
a) ijobiy kurs farqi — 9540 “Valyutalar kurslari farqidan daromadlar” schyotining kredeti bo‘yicha;
b) salbiy kurs farqi — 9620 “Valyutalar kurslari farqidan zararlar” schyotining debeti bo‘yicha.
21. Balansning valyuta moddalarini har oy qayta baholash natijasida vujudga keladigan kurs farqlari jamg‘arish usuli qo‘llanilganda ular vujudga kelgan vaqtda moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga olib borilmaydi va buxgalteriya hisobida quyidagi schyotlarda aks ettiriladi:
a) ijobiy kurs farqi — 6230 “Boshqa kechiktirilgan daromadlar” schyotining krediti bo‘yicha — ularning joriy qismi va (yoki) 7230 “Boshqa uzoq muddatli kechiktirilgan daromadlar” schyotining krediti bo‘yicha — ularning uzoq muddatli qismi;
b) salbiy kurs farqi — 3290 “Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” schyotining debeti bo‘yicha — ularning joriy qismi va (yoki) 0990 “Boshqa uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlar” schyotining debeti bo‘yicha — ularning uzoq muddatli qismi.
22. Jamg‘arish usulini qo‘llash natijasida jamg‘arilgan kurs farqlari moliyaviy-xo‘jalik faoliyat natijalariga quyidagi tartibda olib boriladi:
a) chet el valyutasidagi debitorlik va kreditorlik qarzlari bo‘yicha — ularning to‘lanishi (yoki hisobdan chiqarilishi) bo‘yicha;
b) boshqa hollarda — balansning tegishli valyuta moddalari bilan xo‘jalik operatsiyalari amalga oshirilishi bo‘yicha.
23. Kurs farqlaridan vujudga kelgan uzoq muddatli kechiktirilgan daromadlar va xarajatlarning joriy qismini o‘tkazish buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:
a) ijobiy kurs farqi bo‘yicha vujudga kelgan uzoq muddatli kechiktirilgan daromadlarning joriy qismi o‘tkazilganda:
debet 7230 “Boshqa uzoq muddatli kechiktirilgan daromadlar” schyoti;
kredit 6230 “Boshqa kechiktirilgan daromadlar” schyoti;
b) salbiy kurs farqi bo‘yicha vujudga kelgan uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlarning joriy qismi o‘tkazilganda:
debet 3290 “Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” schyoti;
kredit 0990 “Boshqa uzoq muddatli kechiktirilgan xarajatlar” schyoti;
24. Jamg‘arilgan kurs farqlarini moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining natijalariga mazkur Nizomning 22-bandida ko‘rsatilgan tartibda olib borish buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:
a) ijobiy kurs farqi:
debet 6230 “Boshqa kechiktirilgan daromadlar” schyoti;
kredit 9540 “Valyutalar kurslari farqidan daromadlar” schyoti;
b) salbiy kurs farqi:
debet 9620 “Valyutalar kurslari farqidan zararlar” schyoti;
kredit 3290 “Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” schyoti.
25. Kurs farqlarini buxgalteriya hisobida yuritishni soddalashtirish maqsadida kechiktirilgan daromadlar va xarajatlar schyotlarida mos ravishda aks ettirilgan ijobiy va salbiy kurs farqlarini hisobdan chiqarishni hisobot oyining oxiridagi chet el valyutasining bir birligiga to‘g‘ri keladigan kurs farqining o‘rtacha miqdori bo‘yicha amalga oshirishga ruxsat etiladi (kurs farqini o‘rtacha miqdori bo‘yicha hisobdan chiqarishning shartli misoli mazkur Nizomning ilovasida keltirilgan).
26. Kurs farqlarini olib borishda qo‘llanilayotgan usullar xo‘jalik yurituvchi subyektning hisob siyosatida aks ettirilishi lozim. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar hisob siyosatini kalendar yil davomida o‘zgartirmasligi lozim, bundan O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 1998-yil 26-iyulda 17-07/86-son bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy standarti (1-sonli BHMS) “Hisob siyosati va moliyaviy hisobot” (1998-yil 14-avgust, ro‘yxat raqami 474 — Me’yoriy hujjatlar axborotnomasi, 1999-y., 5-son)ning 56-bandida nazarda tutilgan hollar mustasno.
27. Kurs farqlarini olib borishning jamlash usulidan to‘g‘ri olib borish usuliga o‘tishda balansning valyuta moddalarini har oyda qayta baholash natijasida oldin to‘plangan kurs farqlari xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga hisob siyosati qabul qilingan kalendar yilining oxirigacha har oyda (bir me’yorda) hisobdan chiqarib boriladi.
28. Ustav kapitali miqdori chet el valyutasida o‘rnatilgan hollarda har bir ta’sischi tomonidan ulushlarning kiritilishi Markaziy bankning ulushni kiritish sanasidagi kursi bo‘yicha amalga oshiriladi.
29. Ustav kapitali miqdori chet el valyutasida o‘rnatilgan hollarda va ustav kapitaliga ulushlar kiritish milliy valyuta — so‘mda yoki boshqa mulk shaklida amalga oshirilganda ham, qayta hisoblash Markaziy bankning ulushlarni kiritish sanasidagi kursi bo‘yicha amalga oshiriladi.
30. Xo‘jalik yurituvchi subyektning ustav kapitalini shakllantirishda ta’sis hujjatlarini ro‘yxatdan o‘tkazish sanasidagi va haqiqatda ustav kapitaliga ulushlarni kiritish sanasidagi Markaziy bank kurslari o‘rtasida vujudga keladigan ijobiy kurs farqi buxgalteriya hisobida qo‘shilgan kapital sifatida 8420 “Ustav kapitalini shakllantirishdagi kurs farqi” schyotida aks ettiriladi.
31. Xo‘jalik yurituvchi subyektning ustav kapitalini shakllantirishda ta’sis hujjatlarini ro‘yxatdan o‘tkazish sanasidagi va haqiqatda ustav kapitaliga ulushlarni kiritish sanasidagi Markaziy bank kurslari o‘rtasida vujudga keladigan salbiy kurs farqi buxgalteriya hisobida 8420 “Ustav kapitalini shakllantirishdagi kurs farqi” schyotining debetida ustav kapitalini shakllanishida vujudga kelgan oldingi ijobiy kurs farqi summasi chegarasida aks ettiriladi. Ustav kapitalini shakllantirishdagi salbiy kurs farqi summasining ijobiy kurs farqi summasidan oshgan qismi moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarga olib boriladi.
32. Chet el valyutasida aks ettirilgan ustav kapitali oshirilganda (kamaytirilganda) buxgalteriya hisobi maqsadida ustav kapitalining faqat oshirilgan (kamaytirilgan) qismi ta’sis hujjatlariga tegishli o‘zgartirishlar ro‘yxatdan o‘tkazilgan sanadagi Markaziy bank kursi bo‘yicha milliy valyutaga qayta hisoblanadi.
33. Ustav kapitalini qo‘shimcha oshirilganligi (kamaytirilganligi) ni shakllantirishda vujudga keladigan kurs farqlarining buxgalteriya hisobi ushbu Nizomning 30 va 31-bandlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
34. Agar chet el valyutasida aks ettirilgan ustav kapitalining oshirilishi munosabati bilan ulushlar kiritish qonunchilikka muvofiq ta’sis hujjatlariga o‘zgartirishlarni ro‘yxatdan o‘tkazishga qadar amalga oshirilgan bo‘lsa, buxgalteriya hisobida ushbu xo‘jalik operatsiyasi ta’sischilarga qarzlarni hisobga oluvchi schyotlar (6600)ning kreditida aktivlarni hisobga oluvchi schyotlar bilan bog‘liqlikda aks ettiriladi.
35. Sug‘urta tashkilotlarida Ustav kapitalining valyuta ekvivalenti qismidagi valyuta mablag‘larini har oyda qayta baholash natijasida vujudga keladigan ijobiy kurs farqlari rezerv kapitali tarkibidagi “Devalvatsiya uchun rezerv” schyotiga olib boriladi. Ustav kapitalining valyuta ekvivalenti qismidagi valyuta mablag‘larini har oyda qayta baholash natijasida vujudga keladigan salbiy kurs farqlari rezerv kapitali tarkibidagi “Devalvatsiya uchun rezerv” schyotiga oldingi ijobiy kurs farqlari summasi chegarasida kamaytirishga olib boriladi. Salbiy kurs farqi summasining ijobiy kurs farqi summasidan oshgan qismi moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarga olib boriladi.