O‘zbеkiston rеspublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti nukus filiali

Hujjat turlari. Hujjatlardagi zaruriy qismlar va ularni rasmiylashtirish.

Ish olib borish jarayoning murakkabligi va serqirraligiga muvofiq ravishda rasmiy ish yuritish qog‘ozlari, hujjatlari ham xilma-xil va miqdoran juda ko‘p. Hujjatlarning maqsadi, yo‘nalishi, hajmi, shakli va boshqa bir qator sifatlari ham turlichadir. Hujjatlar tiliga bo‘lgan umumiy talablar bilan bir qatorda har bir turkim hujjatlar tuzish ishiga qo‘yiladigan ko‘pgina lisoniy xususiyat va sifatlar bilan belgilanadi.Bu xususiyat va sifatlarni har taraflama va chuqur tasavsur qilmasdan turib, mukammal hujjatlarni yaratish haqida gap ham bo‘lishi mumkin emas. Shunga ko‘ra hujjatlar tasnifi masalasi alohida kasb etadi.

Hujjatshunoslikda hujjatlar bir necha jihatlarga ko‘ra tasnif qilinadi. Tasniflashda mutlaqo bir xil guruhlashtirish mavjud bo‘lmasada, har qalay, ulurni bir qadar yagonalashgan holda guruhlashtirishmumkin.⁸

Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko‘ra, yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, bayonotlar, shartnomalar, idora hujjatlari, e’lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi. Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar so‘zlari, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar keng qo‘llanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini ta’minlaydi.

Hujjatlar tuzilishiga ko‘ra tasnif qilinganda ichki va tashqi hujjatlarga bo‘linadi. Mazmuniga ko‘ra sodda hujjatlar– muayyan bir masalani o‘z ichiga oladi. Murakkab hujjatlar– ikki yoki undan ortiq masalani o‘z ichiga oladi. Mazmun bayonining shakli jihatidan xususiy, namunaviy va qolipli hujjatlar farqlanadi. Matnning o‘ziga xosligi, betakrorligi, hamisha ham bir andozada bo‘lmasligi xususiy xujjatlarning asosiy belgilaridir. Bunday hujjatlarda ham muayyan doimiy tarkib mavjud bo‘lsa-da, bevosita mazmun bayoni bir qadar erkin bo‘ladi.