O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

D I P L O M A T 
Alfavitning qolgan alfavit ketma-ketligida kalit so‘zdan keyin yoziladi. 
0 1 2 3 4 5
10
15
20
25 
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 
V W X Y Z 
D I P L O M A T 
B C E F G H J K N Q R S U 
Natijada, berilgan matnning harflariga mos almashtiruvchi harflar 
aniqlanadi. Agar ochiq matn TOVAR KELDI bo‘lsa, shifrlashdan so‘ng 
JCNVG MZAYL matniga aylanadi. 
Vijinerning shifrlash tizimi
. 
XVI asrda fransuz diplomati Vijiner 
tomonidan yaratilgan shifrlash tizimi 1586-yilda chop etilgan. U mashhur 
ko‘p alfavitli tizim hisoblanadi. Vijiner tizimi Sezar shifrlash tizimiga 
qaraganda mukammalroq hisoblanib, unda kalit harfdan harfga 
almashtiriladi. Bunday ko‘p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali 
orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvallarda rus va lotin alfavitlari 
uchun mos keluvchi jadvallar ko‘rsatilgan. Bu jadvallardan matnni 

---

69 
shifrlash va uni ochish uchun foydalaniladi. Jadvalning ikkita kirishi 
bo‘lib: 
– yuqori qatordagi harflardan kiruvchi ochiq yozuv uchun 
foydalaniladi. 
– chap ustunda esa kalit so‘zi joylashadi. 
Ochiq matnni shifrlashda bu matn bir satrga yoziladi. Uning ostidagi 
satrga kalit so‘z joylashtiriladi. Agar kalit so‘zning uzunligi qisqa bo‘lsa, 
bu so‘z ochiq matnning oxirgi harfigacha takrorlab yoziladi. Shifrlash 
jarayonida jadvalning yuqori qismida joylashgan ochiq matnning harfi 
topiladi va chap qismdan kalit so‘zning harfi tanlanadi. Satr va ustun 
kesishgan katakdagi harf berilgan harfni almashtiradi. 
Xabar 
B A Y R A M K U N I 
Kalit 
V A Z A V A Z A V A 
Shifrmatn G A R R V M S U P I 

---

70