15
atrof muhitga moslasha, jamoat bilan chiqisha olmaydilar). Yaqinlari,
qarindoshlari, shuningdek xizmatdoshlaridan ekspertiza o‘tkazilayot-
gan
shaxsning oilada, turmushda va ishda o‘zini qanday tutishini;
narkotik vositalar iste’mol qilgan-qilmagan, alkogolni suiiste’mol
qilish-qilmasligi, iste’mol qilgan bo‘lsa necha yoshidan boshlab va
qay miqdorda iste’mol qilgan, bosh og‘rig‘i uchun yana biroz ichish
ehtiyoji bo‘lganmi kabi savollarga javob topish ayniqsa muhim.
Gumon qilinuvchi jinoyat sodir etguniga qadar psixonevrologiya
dispanserida ro‘yxatda turgan yoki psixiatriya kasalxonasida
davolangan hollarda, quyidagilarni aniqlash zarur: gumon qilinuvchi
qachon
kasallikka chalingan, kasallik nimada namoyon bo‘lgan,
qayerda va qancha vaqt davolangan, unga qanday tashxis qo‘yilgan,
davolashdan keyin uning ahvoli (sog‘lig‘i) qanday bo‘lgan.
Ekspert uchun ijtimoiy xavfli qilmishni ruhiy faoliyati vaqtincha
buzilgan holatda sodir etgan ekspertiza qilinuvchiga doir ma’lumotlar
alohida ahamiyat kasb etadi. Bunday hollarda gumon qilinuvchi
ko‘pincha jinoyat sodir etguniga qadar va undan keyin ruhan sog‘lom
bo‘lishi mumkin. Shu bois jinoyat ishida ekspertiza qilinayotgan
shaxsning jinoiy qilmish sodir etgan paytidagi xatti-harakatiga oid
ma’lumotlar, uni vaqtinchalik hibsda ushlab turishga uning
munosabati, ko‘rsatmalarining xususiyati, o‘z qilmishiga munosabati,
so‘roq paytida o‘zini tutishi va boshqalar aks ettirilishi lozim. Ushbu
ma’lumotlarning hammasi psixiatr ekspertlarning
asoslangan xulosa
berishlari uchun zarur.
Ekspert tashxis qo‘yish, ayniqsa ruhiy faoliyat vaqtincha
buzilganida, quyidagilarni: vaziyatning xususiyati, ushbu holat
yuzaga kelgan shart-sharoitlarni, kasallik ko‘rinishlarini
yuzaga
chiqish qonuniyatlarini, qilmishning o‘ziga xos jihatini, keyingi hatti-
harakatining xususiyatlarini, uyqu buzilishi va nafaqat jinoiy
qilmishni sodir etish davrida, balki undan keyin ham o‘zini noto‘g‘ri,
g‘ayritabiiy yoki noodatiy tutishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan
boshqa sabablarni bilishi zarur. Ekspert ruhiy faoliyatning
u yoki bu
tarzda buzilishiga xos bo‘lgan barcha klinik alomatlarni aniqlaydi va
tekshiradi; bunda guvohlar, jabrlanuvchilar, ekspertizadan o‘tayotgan
shaxsning o‘zi ham noto‘g‘ri ko‘rsatma berishlari, u yoki bu faktni
buzib talqin etishlari mumkinligini nazarda tutishi kerak.
16
Tergovchi ayblanuvchining ruhiy holati haqida xulosa chiqarish
uchun muhim bo‘lgan barcha ma’lumotlarni ayblanuvchi va
guvohlarni so‘roq qilish, ayblanuvchining yaqinlari, tanishlaridan
so‘rab-surishtirish jarayonida to‘plashi lozim.
Ekspertlarning jinoyat ishida bo‘lmagan zarur hujjatlarni tibbiy
muassasalarning o‘zidan olish amaliyoti ekspertiza o‘tkazishni
tezlashtiradi. Biroq bunday imkoniyatdan
faqat tibbiy hujjatlarni
olishdagina foydalanish lozim. Ayblanuvchining ruhiy holatiga oid
boshqa barcha materiallarni tergovchi dastlabki tergov jarayonida
olishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: