O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

Kichik tutqanoq 
to‘satdan hushdan ketish bilan ajralib turadi. 
Bemor yiqilmaydi, balki tutqanoq boshlangan paytda bo‘lgan holatda 
qotib qoladi. Yuz oqaradi, ko‘z bir nuqtaga qarab qoladi. Ba’zan yuz, 
qo‘l mushaklarida qisqa muddatli titrashlar seziladi. Tutqanoq (xuruj) 
tugaganidan keyin bemor darhol xushiga keladi va uzilib qolgan 
ishini davom ettirishi mumkin. Kichik tutqanoq ham amneziya bilan 
kechadi. 
Absans 
– ong buzilishining bir necha soniya davom etadigan va 
atrofdagilar ko‘pincha sezmaydigan qisqa muddatli xuruji. Bunda 
bemor bir muddat jimib qoladi yoki mashg‘ulotini to‘xtatadi, bir 
lahza o‘tgach yana o‘ziga kelib ishini davom ettiradi. 
Psixik ekvivalentlar
, nomidan ko‘rinib turganidek, talvasali 
xurujlarning o‘rnini bosuvchi holatlar bo‘lib, ularga ongning turli 
vaqtlarga torayib, xiralashib qolishi xos, shundan keyin amneziya 

---

90
boshlanadi. Voqelik yuzaga keluvchi illuziyalar va gallyutsinatsiyalar 
ta’sirida buzib qabul qilinadi. Atrofdagilarni alahlab idrok etish 
rivojlanadi. Bemorlar qo‘rquvga soluvchi obrazlarni ko‘radilar, 
chidab bo‘lmas dahshat holatini boshdan kechiradilar. Hamma narsa 
yorqin qizil rangda: qon, olov, qonga bo‘yalgan jasadlar. Bemor 
o‘ziga hujum qilayotgan odamlarni ko‘radi, uning ko‘z o‘ngida 
zo‘ravonlik, qiynash harakatlari sodir etiladi, unga tahdid qiluvchi 
ovozlarni eshitadi. Ushbu patologik idroklar ta’sirida bemorlar 
tajovuzkor, atrofdagilar uchun xavfli bo‘lib qoladilar va nihoyatda 
shafqatsiz jinoyatlar sodir etishlari mumkin. Xuruj xuddi 
boshlanganidek, to‘satdan tugaydi, so‘ngra butunlay esdan chiqadi. 
Kayfiyatning epileptik buzilishlari 
yoki disforiya hissiyotning 
buzilishi bilan ajralib turadi, hech qanday tashqi sababsiz yuzaga 
keladi, bir necha soat, ba’zan kun bo‘yi davom etadi va to‘satdan 
tugaydi. Bemorlar hamma narsadan norozi, xafa, injiq, tajang, 
tajovuzkor harakatlarga moyil bo‘ladilar, atrofdagilarni idrok etish 
saqlanib qoladi, amneziya bo‘lmaydi. 
Ruhiy buzilishlarning ikkinchi guruhiga shaxs, xarakter, 
intellektning asta-sekin shakllanuvchi epileptik o‘zgarishlari va 
o‘ziga xos epileptik aqli ojizlik kiradi. Bemorlarning emotsional 
reaksiyalari, fikrlashi, nutqi va hatti-harakatida, atrofdagi voqea-
hodisalardan ta’sirlanishiga sekin harakatlanish, bir narsada to‘xtab 
qolish xos. Bir marta hosil bo‘lgan emotsiya uzoq vaqt saqlanib 
turadi, epilepsiya bilan kasallanganlar kek saqlaydigan, qasoskor 
bo‘ladilar; g‘azab ustida tajovuz, zo‘ravonlik, shafqatsizlik qilishga 
moyil bo‘ladilar. Ular ko‘ngli bo‘sh, muloyim, ayni vaqtda qo‘pol, 
jizzaki, sal narsaga g‘azablanuvchi bo‘lishlari mumkin. 
Bemorlarning diqqati o‘zlariga, o‘z sog‘lig‘iga qaratilgan, ular 
xudbin bo‘ladilar. Bemorlarga ko‘pincha keraksiz mayda-
chuydalarga qaratilgan puxtalik, sinchkovlik xos. Ularning fe’liga 
xos xususiyatlar hatto chuqurlashib ketgan hollarda ham bemorlarga 
murakkab bo‘lmagan odatdagi ishlarni uddalash imkonini beradi. 
Kasallik zo‘rayib borgan sari shaxsning mazkur xususiyatlari 
kuchayadi, ularga kuchayib boruvchi aqli ojizlik qo‘shiladi. Bu aqliy 
qobiliyatning pasayishi, xotiraning susayishi, mantiqiy fikrlash, 
xulosa chiqarish, umumlashtirish va mavhumlashtirish qobiliyati 

---

91
buzilishida namoyon bo‘ladi, ilgarigi kasbiy ko‘nikmalari va 
qiziqishlari so‘nib boradi. 
Sud-psixiatrik baholash
. Epilepsiya – har xil og‘irlik darajadagi 
surunkali ruhiy kasallik bo‘lib, shu bois jinoyat sodir etgan shaxsda 
epilepsiyaning mavjudligi muomala layoqatiga ega bo‘lmaslikka olib 
kelishi shart emas. Epilepsiyaga chalingan, ammo shaxsi chuqur 
o‘zgarishga uchramagan, kasallik xuruj qilganida emas, balki 
odatdagi holatda jinoyat sodir etgan shaxslar aqli raso deb topiladilar, 
chunki ular bu davrda o‘z harakatlarini boshqara olgan va oqibatlarini 
tushuna olgan bo‘ladilar. 
Epilepsiyaga chalingan va aqli noraso deb topilgan bemorlar 
odatda atrofdagilar uchun xavfli bo‘ladilar va individual tartibda 
davolashga muhtojdirlar. Faqat epileptik aqli ojizligi aniq ko‘rinib 
turgan, ish uchun muhim holatlarni to‘g‘ri idrok eta olmaydigan va 
to‘g‘ri ko‘rsatmalar bera olmaydigan shaxslargina guvoh bo‘la 
olmaydilar. 
Epilepsiya har doim ham ozodlikdan mahrum qilish joylaridan 
muddatidan ilgari ozod qilish uchun asos bo‘lmaydi. Xurujlar 
ozodlikdan mahrum qilish joylarida tezlashgan yoki xarakteri keskin 
o‘zgargan, esning ilgari kuzatilmagan kirdi-chiqdiligi paydo bo‘lgan 
shaxslargina ozod qilinishlari mumkin. 
Epilepsiyaga chalingan bemorlarning muomala layoqatiga egaligi 
(aqli rasoligi) masalasini hal qilishda faqat yorqin ko‘rinib turgan 
epileptik aqli ojizlik mavjud shaxsgina muomala layoqatiga ega emas 
deb topilishi mumkinligini inobatga olish kerak. Bahs-munozaralar 
odatda epileptik aqli ojizligi bor shaxs o‘zini noqulay sharoitga 
soluvchi bitim tuzgan ishlarda yuzaga keladi. Bunday bitimlar 
haqiqiy emas deb topilishi, epilepsiyaga chalinganlar esa vasiyga 
muhtoj deb hisoblanishlari kerak.