O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

14-DARS. §13. Kremniyning Davriy sistemadagi o`rni va atom tuzilishi.
Darsning maqsadi: Kremniyning Davriy sistemadagi o‘rni, atom tuzilishi, tabiatda tarqalishi, olinishi va ishlatilishi haqida o‘quvchilarga nazariy bilimlar berish.
Darsni rejasi:

1. 
   Davriy jadvalda joylashgan o‘rni
   
2. 
   Atom tuzilishi
   
3. 
   Тabiatda tarqalishi
   
4. 
   Olinishi
   
5. 
   Ishlatilishi
   

Darsning boshida kremniyning Davriy jadvaldagi o‘rni, atom tuzilishi haqidagi tushunchalarni o‘quvchilarni o‘zlari doskada tushuntiradilar. O‘qituvchi bu paytda tinglovchi va o‘quvchilarning harakatini baholovchi vazifasini bajaradi.

Kremniy tabiatda kisloroddan keyin eng ko‘p tarqalgan elementdir. Yer sharining 26% qismini kremniy tashkil etadi. Kremniy silikatlar va alyuminisilikatlar tarzida yer qobig‘ining 75% ini tashkil etadi.

Qum tuproq, kvarts – SiO₂

Koolin – Al₂O₃2SiO₂2H₂O

Dala shpati – K₂OAl₂O₃6SiO₂

Mikroskopik suv jonzotlarining skeletlari asosan kremniy (IV)-oksididan tashkil topgan bo‘ladi. Bu mikroorganizmlar vaqtlar o‘tishi bilan turli hildagi tog‘ jinslarini hosil qiladi. Kvarts (SiO₂) yer qobig‘ida eng ko‘p tarqalgan va tog‘ hrustali, ametisr, achat, yashma, morion, serdalok kabi qimmatbaho toshlar tarzida ham uchraydi. Kvartsning karmen, haltsedan kabi turlari qadimgi odamlarning mehnat qurollari bo‘lib hizmat qilgan.

1825 yilda shved kimyogari Y.Bertsellius kremniyning kashf etgan. Kremniyni olish uchun Bertsellius kaliy ftorsilikatni kaliy metali bilan qizdirilgan.

K₂SiF₆ + 4K = 6KF + Si

Kremniy sanoatda qumni ko‘mir bilan qizdirib olinadi:

C  SiO₂  Si  CO₂
Laboratoriyada esa qumni magniy kukuni bilan qizdirib olinadi.
2Mg  SiO₂  2MgO  Si


Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdagi §13 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
   

15-DARS. §14. Kremniyning xossalari. Muhim birikmalari.