O’zbekisтon respublikasi хalq тa’limi vazirligi navoiy davlaт pedagogika insтiтuтi

Nafas, tin to’qurqa sani belguluk.

Yil, ay, kun kechartek tiriklik kechar,

²⁰Hojiyev A.O`zbek tili sinonimlarining izohli lug`ati.Toshkent:1970.262-bet.
²¹Qilichev E.Hozirgi o`zbek adabiy tili . Buxoro: 2009.68-bet.
<sup>22</sup>Sayfullayeva R va boshqalar.. Hozirgi o`zbek adabiy tili .Toshkent:2009.114-bet.
Kechar kun kechirkay sani belgulik.

(www.ziyouz.com kutubxonasi )

Ma’nodosh so’z sifatida misrada kelgan nafas, tin to’qurqa so’zi hozirgi o’zbek adabiy tilida dam olmoq,nafas olmoq, tin olmoq kabi ma’nolarnianglatib keladi(O”TSIL 145-bet). Mazkur so’zlar o’zining “orom olmoq, hordiq olmoq”ma’nosi bilan bir sinonimik qatorni tashkil etadi. Bunda ‘nafas olmoq” so’ziga nisbatan “tin olmoq” so’zida ma’no ottenkasi kuchliroq va badiiy uslubga xos so’z hisoblanadi. Mazkur leksemalar she`rdagi nutqiy ta`sirchanlikni oshirgan. Ushbu sinonim so`zlar she`rdagi o`ynoqi ohang hamda jozibadorlikni ta`minlagan.

Tirig beg kishika kerak edgu yang, Kerak bo’lsa bulg’ay qamug’ edgu nang. Esizka nekulug kerak mal, tavar.
Necha kirsa bo’lg’ay chig’ay birla teng.
(www.ziyouz.com kutubxonasi ) Mol, tovarso`zlari mazkur bandda ma’nodosh sifatida qo`llangan. So`zlarni sinonimik qatorga ajratishda ularning grammatik va leksik ma`nolariga tayaniladi. Chunonchi, sinonimik qatordagi so`zlarning grammatik ma`nolari bir xil bo`ladi va bir so`z turkumiga kiruvchi til birliklaridan tashkil topadi. Ushbu sinonim
so`zlar ot so`z turkumiga doir bo`lib, mol so`zi bosh so`zdir.
Mol –arabcha “boylik, mulk, pul jamg’armasi” ma’nosini (O”TIL III 610- bet),tovar esa “talab, ehtiyojni taminlovchi oldi-sotdi,bozor munosabatlarining obyekti ”(O”TIL III 610-bet) ma’nosini bildiradi.Bu yerda ‘tovar”ga nisbatan “mol’ leksemasining ishlatilish doirasi kengroq. Shuning uchun ham she’rda ohangdorlik hamda ma’no o’ynoqiligi yuzaga kelmoqda.
Tushungteg kechurding tiriglik o’dug’, Qani asg’i ko’rgit menga bir bo’dug’. Kunungni kechurdung tilak, arzuqa.
Tiriglik tugadi, o’kunch ul qamug’.
(www.ziyouz.com kutubxonasi )

***
Boshliq eliga to’g’rilikva adolatko’rsatsa, u barcha tilak va orzulariga yetadi.

(Qutadg’u bilig. 25-bet)