O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа’limi vаzirligi nаvоiy dаvlаt pеdаgоgikа instituti

Tashkilotchilik  qobiliyati:  pedagogik  qobiliyatning  tarkibiy  qismidir.  Sinf 
o`quvchilarining  o`qituvchi  tomonidan  turli  jamoat  ishlariga,  to`garaklarga  jalb 
qila olishida, sinf jamoasining har bir o`quvchiga faol vaziyatni ta`minlab berishida 
namoyon bo`ladi. 
Konstruktiv  qobiliyat:  o`qituvchining  o`quv-tarbiyaviy  faoliyatni  puxta 
rejalashtirishi  asosida  yuzaga  keladigan  kasbiy  pedagogik  vaziyat  bosqichlarini 
oldindan ko`ra olishi. 
Bilish  qobiliyati:  o`qituvchining  o`z  fanini  va  boshqa  fanlarni  chuqur 
bilishida, o`zlashtirishi va amaliyotda namoyon etishi. 
Anglash  (tushunish)  qobiliyati:  o`qituvchining  ziyrakligi  va  uddaburonligi, 
voqea va hodisalarni chuqur idrok etib. ularga adolatli munosabatda bo`lishi. 
Pedagogik  qobiliyatlarning  tayanch  xususiyatlari  kuzatuvchanlik-ko`ra 
bilish  ko`nikmasidir.  Bu-individual  narsaning  o`ziga  xos  tomonini,  ijodiy  faoliyat 
uchun 
boshlang`ich 
materialni 
ko`ra 
bilishi 
demakdir. 
Rassomning 
kuzatuvchanligi, tabiatshunos olimning kuzatuvchanligidan farq qilishi o`z-o`zidan 
ravshan. Ularning kuzatuvchanligi turlicha yo`nalishda bo`lganligi sababli, har biri 
o`z tafakkuri va dunyoqarashiga ega. 
Qobiliyatning  yetakchi  xususiyati  ijodiy  tasavvur  qilishdir.  Bu  xususiyat 
faqat  rassomga,  matematika  o`qituvchisiga,  adabiyotshunosga  xos  bo`lmasdan, 
balki aynan barcha fan o`qituvchilariga ham tegishli. 
Har  qanday  kasb  sirlarini  mukammal  egallash  uchun  qobiliyat  kerak. 
Pedagogik  qobiliyat  sog`lom  o`qituvchidagina  shakllanadi.  Biroq  u  yuqori, 
o`rtacha  va  past  darajada  bo`lishi  mumkin.  Ushbu  turli  darajadagi  qobiliyatlarda 
mujassamlashgan  hislatlar  va  xususiyatlar  orasida  ba`zilari  yordamchi  rol 
o`ynaydi. 
Pedagogik  qobiliyatlar  tizimiga  kiradigan  yordamchi  xususiyatlar  va 
hislatlar quyidagilardan iborat: 
• 
aql-idrokning  muayyan  turlari,  hozirjavoblik,  kamchiliklarga  tanqidiy  e`tibor, 
sobitqadamlik; 
• 
o`qituvchining nutqi: notiqlik san`ati, so`z boyligining teranligi; 
• 
aktyorlik xususiyati: mimika va pantomimika, xayoliy fantaziya ishlata olish, ruhiy 
hissiyotni jilovlay olish. 
• 
pedagogik takt va pedagogik nazokatga ega bo`lish. 

---

Mavzuni o`zlashtirish uchun savollar 
1. 
O.Matveeva ta`limoti bo`yicha o`qituvchi qobiliyati necha qismdan iborat? 
2. 
O`qituvchining kasbiy faoliyatiga qobiliyat qanday ahamiyat kasb etadi? 
3. 
Iqtidor, iste`dod, daholik tushunchalarini ta`riflab bering? 
4. 
Ko`nikma va malakalarning qobiliyatga ta`siri nimada? 
5. 
Ijodkorlik tushunchasini izohlab bering? 
6. 
Iste`dod va talant tushunchalariga ta`rif bering? 
7. 
Qobiliyatga pedagogik-psixologik nuqtai nazardan tasnif bering? 
8. 
Shaxs qobiliyati va tabiiy iste`dodlar nimani anglatadi? 
9. 
Pedagogik qobiliyatning asosiy sifatlari nimalardan iborat? 
10. 
Qobiliyatning umumiy va maxsus turlari va ularning farqi? 
11. 
Pedagogik qobiliyatni`ng o`ziga xos xususiyatlariga ta`rif bering? 
12. 
Pedagogik qobiliyatning tayanch va etakchi xususiyatlari? 
13. 
Qobiliyatsiz o`qituvchi ta`lim muassasalarida faoliyat olib borishi mumkinmi? 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 
1. 
O`zbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  to`g`risida”gi  qonuni.  //Barkamol 
avlod-O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.  -Toshkent-  “Sharq”,  1997,  20-29 
betlar. 
2. 
O`zbekiston  Respublikasining  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi  to`g`risida”gi 
qonuni.  //Barkamol  avlod-O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.  Toshkent; 
“Sharq”, 1997,31-61 betlar. 
3.