O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа’limi vаzirligi nаvоiy dаvlаt pеdаgоgikа instituti

Yosh o`qituvchi amal qilishi lozim bo`lgan 
xushmuomalalik mezonlari 
 So`z bilan og`zaki ta`sir etishning barcha bosqichlarida 
hissiy osoyishtalikning namoyon bo`lishi 
 O`quvchilarga og`zaki ta`sir qilishda shirinsuxanlik va 
insoniylik tuyg`ularini namoyish etish 
 O`zaro fikr almashishga doir sifatlar, ko`nikmalar va 
malakalarning mavjudligi 
 O`quvchilarning ta`lim va bilim olishga ishtiyoqini 
kuchaytirish 
 Mustaqil fikr yuritish, o`z fikrini erkin bayon eta olish, 
insoniy qadr-qimmat tuyg`usini shakllantirish 

---

tarbiyalashning  o`zaro  fikr  almashish  va  aloqadorlikka  doir  quyidagi  tizimlarini 
tavsiya etish mumkin. 
1. 
Kasbiy faoliyat jihatidan o`z-o`zini anglashni (muomalada o`zaro fikr almashishga 
doir sifatlarni, ijobiy va zaif tomonlarini aniqlashni) amalga oshirish va shu asosda 
o`zaro fikr almashish asosida o`z-o`zini tarbiyalash dasturini ishlab chiqish. 
2.  O`z  kasbiy  faoliyatiga  quyidagi  yo`nalishlarda  baho  berish  maqsadga 
muvofiq:  kishilar  bilan  bo`lgan  muomaladan  so`ng  olingan  taassurotlarni  tahlil 
qilish,  o`quvchilar  bilan  muomalaning  so`nggi  holatlarini  o`rganib,  muomala 
haqida 
o`zining 
yutuq 
va 
kamchiliklarini 
tahlil 
qilish, 
muomaladagi 
imkoniyatlaringizni  atrofdagilar  (o`qituvchilar  jamoasi,  ota-onalar,  o`quvchilar) 
qanday baholashi haqidagi tasavvurlarga ega bo`lish. 
3.  O`zida  insonparvarlikning  asosiy  xususiyatlarini  rivojlantirish  yuzasidan 
ixtisoslashtirilgan  o`z-o`ziga  ta`sir  o`tkazuvchi  “autogen”  mashqlar  asosida 
ishlash. 
4. 
O`quvchilar  va  ota-onalar  bilan  turli  jamoat  ishlarini  olib  borish, 
bundan  o`zaro  fikr  almashish  faoliyatida  ko`nikma  va  malakalar  (ma`ruzalar, 
suhbatlar, kamolot yoshlar uyushmalari) hosil bo`ladi. 
5. 
So`z  bilan  og`zaki  ta`sir  o`tkazishda  salbiy  kayfiyatlami  yengish 
tajribasini  shakllantiradigan  va  xushmuomalalikni  rivojlantiradigan  vaziyatlar 
tizimini yaratish. 
6. 
Xushmuomalalikka  milliy  an`ana  va  urf-odatlarimiz,  o`zbekona 
muomala madaniyati, milliy ma`naviyatimiz nuqtai nazaridan yondashish. 
7. 
O`z  ona  tilida  puxta,  lo`nda  va  jarangdor  so`zlar  tuza  olish  va  uni 
nutqiy  mahorat  bilan  ifodalash  ta`lim  muassasalarida  o`rganilayotgan  har  bir  fan 
o`qituvchisi uchun eng zarur kommunikativ qobiliyatlardan biridir. 
Taklif  etilgan  ushbu  tizim  asosida  pedagogik  faoliyat  olib  borish  o`qituvchi 
kasbiga oid shaxsiy fazilatlardan biri bo`lgan insonparvarlik va xushmuomalalikni 
shakllantiradi.  O`qituvchi  kasbiy  faoliyati  davomida  nutqidagi  so`z  qudratini 
takomillashtirib boradi. U o`zbek tilining boy imkoniyatlaridan unumli foydalanish 
orqali  so`z  boyligini  go`zal,  ravon,  ifodali,  ta`sirchan  bo`lishiga  intiladi.  Zero, 
go`zal  va  ta`sirchan  so`zlay  bilish  ham  san`at.  Bu  san`atdan  bebahra  bo`lgan 
o`qituvchining  kasbiy  mahorati  shakllanmaydi.  Qaysi  fanni  o`qitishdan  qat`iy 
nazar,  o`qituvchining  asosiy  quroli  so`z  boyligidir,  u  so`z  qudrati  asosida 
kommunikativ qobiliyatini namoyish etadi. 
Mavzuni o`zlashtirish uchun savollar: 
1. 
O`qituvchining kommunikativ qobiliyati deganda nimani tushunasiz? 
2. 
O`qituvchining fikr almashuvi bilan bog`liq xususiyatlari? 
3. 
Tarbiyaviy jarayonda taqlid qilishning ahamiyati haqida? 
4. 
O`quvchi ongiga ta`sir etishning asosiy manbalari? 
5. 
“Pedagogik ta`sir ko`rsatish” iborasini izohlab bering? 
6. 
O`zbekiston Respublikasida yosh avlod tarbiyasidan asosiy maqsad? 
7. 
Pedagogik ta`sir ko`rsatishning asosiy usullari? 
8. 
Sinf jamoasi bilan bo`lg`usi muloqotga tayyorgarlik shartmi? 
9. 
Pedagogik munosabatda muvaffaqiyat garovi nimalardan iborat? 
10. 
Xushmuomalalikda yosh o`qituvchi amal qiladigan mezonlar? 

---

11. 
So`z 
bilan 
og`zaki 
ta`sir 
o`tkazish 
komponentlari 
haqida 
mulohazalaringiz? 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 
1. 
O`zbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  to`g`risida”gi  qonuni.  //Barkamol 
avlod-O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.  -Toshkent;  “Sharq”,  1997,  20-29 
betlar. 
2. 
O`zbekiston  Respublikasining  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi 
to`g`risida”gi  qonuni.  //Barkamol  avlod-O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.-
Toshkent; “Sharq”, 1997,31-61 betlar. 
3. 
Karimov  I.A.  Eng  asosiy  mezon-hayot  haqiqatini  aks  ettirish.-Toshkent, 
“O`zbekiston”, 2009. -24 bet. 
4. 
I.A.Karimov. Yuksak ma`naviyat-yengilmas kuch.-Т.:2009.-176 b. 
5. 
Батаршчев  А.В.  Психодиагностика  способности  к  общению  или  как 
определит  организаторские  и  коммуникативние  качества  личности.-  М.: 
Гуманит. Изд. Центр ВЛАДОС, 1999,- 176 с. 
6. 
Кан-Калик  В.А.,  Никандров  Н.Д.  Педагогическое  творчество: 
Библиотека учителя и воспитателя.- М.: Педагогика, 1990.- 144 с. 
7. 
Mahmudov  N.  М.  O`qituvchi  nutq  madaniyati.  Darslik.-Т.:  O`zb. 
Milliy kutubxonasi, 2007.-185 b. 
8. 
Самуйленков  Ф.М.  Мастерство,  педагогический  такт-это  авторитет 
учителя.-М.: Просвещение, 1990.-254 с. 
9. 
Sultonova  G.A.  Pedagogik  mahorat.-Т.:  Nizomiy  nomidagi  TDPU,  2005,-
149 b. 
10. 
Suxomlinskiy  V.D.  Bolalarga  jonim  fido.  -Т.:  “O`qituvchi”,  1984.-
254 b.