O`zbekiston respublikasi хаlq ta’limi vazirligi namangan viloyati xalq ta’limi boshqarmasi uychi tuman xalq ta’limi bo`limiga qarashli

Yangi mavzu bayoni:

Mavzu rejasi:   1. Fe’l kesim haqida ma’lumot.

2. Ot kesim haqida ma’lumot.

3. Mashqlar bajarish.

O`quvchilarga darslikdagi 120-mashqda berilgan “Nima eksang , shuni o`rasan” rivoyat matni o`qib beriladi va o`quvchilardan quyi sinflarda o`rgangan ot va fe’l mavzusi haqida so’raladi.Matnda ajratilgan kesimlarning fe’l kesim va ot kesim ekanligini aniqlanadi. Namuna:

Karmiding, nodonsan-da fe’llari ot kesim, jahli chiqibdi, ta’sir qilibdi – fe’l kesim.

Ekranda mavzu slaydlar asosida ko`rsatiladi.

 

Fe’lning turli shakllari bilan ifodalangan kesim fe’l kesim deyiladi.

Fe’l kesimlar quyidagi ko`rinishga ega: a)   Sof fe’l kesim: Men maktabga boraman. b)  Ravishdosh bilan ifodalangan kesim :Uy egasi dasturxonni mehmon oldiga yozguncha ,Fotima ham barkashni olib keldi. c)    Sifatdosh bilan ifodalangan kesim: It hurar – karvon o`tar. Po`lat xatni kecha yuborgan.

 

Fe’ldan boshqa so`z turkumlari  ( ot, sifat, son , olmosh, ravish,taqlid so`z )bilan, shuningdek, fe’lning harakat nomi  shakli bilan ifodalangan kesim ot kesim deyiladi.

 

Ot kesimlar quyidagicha ifodalanadi: a)   Ot bilan: Teshaboy ashaddiy dushman-u,siz xizmatini qilayotgan depo xo`jayini do`stmi? Yaxshi ro`zg`or- jannat,yomon ro`zg`or –do`zax. b)   Sifat bilan: Usti yaltiroq, ichi qaltiroq. c)    Son bilan:Birniki –mingga, mingniki -tumanga .Ikki karra ikki- to`rt. d)  Olmosh bilan: Maqsadim – shu. O`zim har joydaman , ko`nglim sandadir. e)   Ravish bilan:  Sizdan umidim ko`p. f)     Modal so`z bilan: Yo`qoling, siz bilan adi- badi aytishishga vaqtim yo`q.

        

          Yangi mavzuni mustahkamlash:

Vaqtdan unumli foydalanish, o`quvchilarning deyarli barchasi darsga qatnashishi uchun guruhlar bilan ishlanadi.O`quvchilarni 2 guruhga bo`linadi.

Birinchi guruhni “Kamolot”, ikkinchi guruhni “Yoshlik” deb nomlanadi.

121-mashqni bajarishda “Kamolot” guruhiga fe’l kesimlarni, “Yoshlik guruhiga ot kesimlarni ajratib yozish topshirig`I beriladi.Bu mashqni guruh a’zolari navbatma- navbat yozuv taxtasida hamda daftarlarda bajaradilar, xato va kamchiliklari tuzatib boriladi.Namuna:

Oltita bolani bag`riga olgan mahkam taqachi –shu.   Shu-  ot kesim, olmosh bilan ifodalangan.

Mo`tabar eshikni sekin yopib chiqib ketdi. Chiqib ketdi-fe’l kesim.

Sanasangiz-sanamasangiz ham hammasi qirqta.  Qirqta-  ot kesim, ravish bilan ifodalangan.

Mashqni to`g`ri va yozuv qoidalariga amal qilib bajargan guruh rag`batlantiriladi.

122-mashqni  bajarishda “Kim ifodali o`qiydi?” usuli qo`llaniladi.She’rni ifodali o`qiladi, fe’l kesimlar aniqlanadi.

 

Alisherning onasi

Bilmam, qanday ayol bo`lgan       Balki buyuk farzandiga

Alisherning onasi.                            Terib kelgan chechaklar.

Balki uning aqliga ham                    Balki tunlar unga bedor

Lol qolgan zamonasi.                       Aytib bergan ertaklar.

Balki uning ko`zlarida                     Mayliga, u kim bo`lmasin,

Bo`lgan og`ir bir xayol.                   Yolg`iz bir so`z ma’nosi:

Balki g`amgin zotdir u,                    Alisherning onasi u ,

Balki sho`xchan bir ayol.                 Navoiyning onasi.

(A.Oripov)

Bundan tashqari, badiiy kitoblardan mavzuga doir namunalar toppish mashg`uloti o`tkaziladi..

O`quvchilar slaydlarda berilgan quyidagi savollarga javob beradilar:

1.Kesimlar qanday belgilariga ko`ra fe’l kesim va ot kesim turlariga bo`linadi? 2.Qanday kesimlar fe’l kesim hisoblanadi? 2.Qaysi turkum so`zlari bilan ifodalangan kesimlar ot kesim hisoblanadi? 2.Ot kesimga misollar keltiring.

O`quvchilarni baholash.Dars davomida faol qatnashgan o`quvchilar ballari e’lon qilinadi.  To`plagan rag`bat kartochkalariga ko`ra g`olib guruh aniqlanadi.Faol o`quvchilar hamda g`olib guruh qarsaklar bilan olqishlanadi.

Uyga vazifa: 123-mashqda berilgan gaplarni ko`chirish va kesim bo`laklarini belgilash, qaysi turkum so`zi ekanligini belgilash vazifa qilib topshiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.8-sinf ona tili darsligi.

2.Innovatsion texnologiyalar: nazariya va amaliyot. Toshkent,”O`zbekiston” nashriyoti,2011-yil.

3.”Til va adabiyot ta’limi “jurnali, 2014-yil, 1-son.