O’zbеkistоn rеspublikasi хalq ta’limi vazirligi jizzaх davlat pеdagоgika instituti

Ijtimoiy falsafa
Sotsiologiya
inson tabiati	ijtimoiy fe’l-atvor
inson omili	ijtimoiy mavqe, ijtimoiy rol
ijtimoiy ong	ijtimoiy fikr
ijtimoiy beqarorlik	deviant hulq-atvor

Yuqorida keltirilgan har ikki fan tomonidan eng ko‘p qo‘llaniladigan tushunchalar nisbiy taalluqlilikka ega. Sotsiologiya fani ijtimoiy falsafa kategoriyalaridan o‘zi o‘rganayotgan ijtimoiy ob’ektni keng planda, to‘laroq tavsiflashda foydalanadi. O‘z navbatida ijtimoiy falsafa ham o‘rganilayotgan masalaning muayyan detallarini aniqlashda, yoki konkret hodisalarda yashiringan umumiylikka aloqador qonuniyatlarni aniqlashda sotsiologiyaning kategoriyalariga murojaat qilishi mumkin. Sotsiologiya fani o‘rganadigan masala hamma vaqt ijtimoiy falsafa predmetidan ko‘ra makon va zamonda ko‘proq chegaralanganligi bilan harakterlanadi. Masalan, faylasuf ijtimoiy o‘zgarishlar sababini ijtimoiy ongdan qidirsa, sotsiolog esa muayyan guruhning yoki jamoatchilikning fikriga o‘z e’tiborini qaratadi. Yoki ijtimoiy muhitning insonga ta’siri masalasida faylasuf asosiy e’tiborni muayyan sivilizatsiya, formatsiya yoki ijtimoiy-siyosiy tuzumga qaratsa, sotsiolog esa asosan aniq bir jamiyatning holati, jamoadagi ijtimoiy ahvolga, uning shaxs fe’l-atvoriga ta’siridan qidiradi.

Har bir alohidalikda umumiylik va o‘ziga xoslik bor. Ijtimoiy falsafa o‘zining butun e’tiborini alohidalikdagi umumiylikka qaratadi. Har bir xalq, mamlakat yoki konkret jamiyat taraqqiyoti qanchalar noyob, o‘ziga xos va betakror bo‘lishiga qaramay o‘zida umumbashariylik, umumiylikning muhim belgilarini mujassamlashtiradi. Ana shu umumiy jihatlar qanchalik to‘laroq, yaqqolroq namoyon bo‘lishi bilan yaxlit jahon hamjamiyatining shakllanishi, umumiy tinchlik va totuvlikning qaror topishi uchun qulay imkoniyatlar vujudga kela boshlaydi.

Shuningdek, ijtimoiy falsafa tarix fani bilan ham uzviy aloqadorlikka ega. Tarix fani jamiyat “avtobiografiyasini”, uning o‘tmishini, konkret tarixiy jarayonlarni tadqiq etadi. Ammo tarixiy jarayonlar silsilasidagi umumiy qonuniyatlarni aniqlashni o‘z oldiga maqsad qilmaydi. Ijtimoiy falsafa tarix fani to‘plagan ma’lumotlarni analiz, sintez, umumlashtirish, mavhumlashtirish yo‘li bilan jamiyat taraqqiyotining sabab-oqibat ko‘rinishidagi qonuniyatlarini, ijtimoiy taraqqiyotning umumiy yo‘nalishini aniqlashga harakat qiladi.

Ijtimoiy falsafaning siyosatshunoslik fani bilan aloqadorligi shunda ko‘rinadiki, siyosatshunoslik uchun siyosat, siyosiy hokimiyat va uning amal qilishi, davlat, siyosiy tizim kabi tushunchalar asosida siyosiy boshqaruv masalalarini tadqiq qiladi, ijtimoiy falsafa bu masalalarga ijtimoiy munosabatlarning, ijtimoiy strukturaning bir qismi sifatida yondashadi. Siyosatshunoslik fani aniqlab bergan siyosiy jarayonlarda amal qiladigan qonuniyatlarning umumijtimoiy qonuniyatlar bilan aloqadorligini aniqlash ijtimoiy falsafa uchun muhim hisoblanadi.

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, barcha ijtimoiy masalalarni tadqiq qiluvchi fanlar ma’lum ma’noda ijtimoiy-falsafiylashgandir. Ular o‘rganilayotgan har bir jarayonni avvalo umumijtimoiy o‘rni va ahamiyatini ko‘rsatishga harakat qiladi. Buni ijtimoiy falsafaning har bir alohida ijtimoiy fanga ma’lum ma’nodagi metodologik ta’siri deyish mumkin.