O’zbеkistоn rеspublikasi хalq ta’limi vazirligi jizzaх davlat pеdagоgika instituti

Georg Zimmel (1851–1918) - Hayot falsafasining atoqli namoyondasi.Uning fikricha, “hayot” cheksiz hayot turlari va doimiy o‘zgarishdagi “ijodiy jarayon” bo‘lib, u umumiylik va qonuniyatlardan xolidir. Shu sababli, “hayot” va “aql” ni tenglashtirish mumkin emas. “Hayot”, Zimmel fikricha, ijodiy jarayonning vujudga kelishidir. Bu jarayonni aql vositalari bilan tushuntirib bo‘lmaydi, buni faqat ichki iztirob, intuitsiya orqali tushunish mumkin. Ana shu hayot iztiroblari madaniyatning ko‘pgina shaqllari orqali ob’ektivlashadi. Zimmel falsafiy qarashlarining shaqllanishida Shopengauer va Nitsshe ta’limotlarining ta’siri kuchli bo‘lgan.

Zimmel umumiy qonun o‘rniga faqatgina intuitsiya orqali bilish mumkin bo‘lgan “individual qonun” ni yoki inson taqdirini qo‘yadi. Hayotni doimiy “o‘z-o‘zini anglash” sifatida talqin etadi. Shunga ko‘ra, Zimmel hayotni ta’riflashda quyidagi ikki tushunchadan foydalanadi. Ulardan birinchisi, “hayotdan afzalroq” (Mehr–Leben”), ikkinchisi “hayotdan ham muhimroq” (“Mehr–als–Leben”) tushunchalaridir. Hayotniing birinchi darajasi tabiat, oila, jamiyat ko‘rinishida, ikkinchisi, hayotning oliy ruh darajasi bo‘lib, madaniyat turlari ( din, san’at va fan) ko‘rinishida namoyon bo‘ladi.

Zimmel “formal sotsiologiya” asoschisi bo‘lib, u jamiyatni son-sanoqsiz ijtimoiy o‘zaro ta’sirlar yig‘indisi sifatida ta’riflaydi. Bu o‘zaro ta’sirlarning turlari umumiy xarakterga egadir, ammo ularning mazmuni (maqsad va motivlari) o‘zgaruvchan bo‘lib, konkret-tarixiy xarakter kasb etishini e’tirof etgan.

U insonlar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlarni ularda ishtirok etayotgan kishilarning miqdoriga, munosabatlari va makoniga ko‘ra turlarga ajratadi. Uning fikricha, zamonaviy madaniyatning asosiy xususiyatlari mavjud ijtimoiy “mato”ni birlashtiruvchi va ajratuvchi maqomga ega bo‘lgan intellekt va puldan iboratdir.

Zimmel. g‘oyalari XX asrning faylasuf va sotsiologlari A.Firkandt, L.Vize, M.Veber, G.Lukach ijodiga, shuningdek, Frankfurt maktabi, falsafiy antropologiya, postmodernizm oqimlariga ham ta’sir etdi.