O’zbekiston Respublikasi Хalq talim vazirligi Respublika bolalar kutubхonasi Fan: Kimyo Kimyoni bilasizmi?

Kimyoviy xossalari. Metan ham boshqa alkanlar kabi kimyoviy faolligi kichik bo’lib, birikish reaksiyalariga kirishmaydi, kaliy permanganat va ishqorlar eritmalari bilan ta'sirlashmaydi, bromli suv va konsentrlangan sulfat kislotaning sovuq eritmasiga ta'sir qilmaydi. Oksidlanish reaksiyalari faqat yuqori haroratda boradi.

Yonish. Metan och ko’kish rang berib yonadi (tabiiy gazning yonishini ko’rgansiz. Tabiiy gazning 90-98% metandir):
CH₄ + 20₂ -> C0₂ + 2H₂0 + 880 kJ
Reaksiya natijasida katta miqdorda issiqlik ajralibchiqqanligi uchun uni yoqilg’i sifatida ishlatiladi. Metanning kislorod bilan 1:2 hamda havo bilan 1:10 hajmiy nisbatlardagi aralashmalarining portlash xavfi katta.

Parchalanishi. Kuchli qizdirilganda (1000°C) metan vodorod va uglerodga parchalanadi:
CH₄ —> C + 2H₂
O 'rin olish reaksiyasi. Metan galogenlar, suyultirilgan nitrat va sulfat kislotalar bilan o’rin olish reaksiyalariga kirishadi. Galogenlanish nur ta'sirida amalga oshadi. Nur kvanti ta'sirida galogen molekulasidagi kovalent bog’ uziladi. Bunda galogen (masalan, xlor)ning toq elektronli, kinetik energiyasi yuqori bo’lgan erkin radikali hosil bo’ladi: Cl₂ —> 2C1. Galogen radikali uglevodorod bilan ta'sirlashib, erkin uglevodorod radikali hosil qiladi: CH₄ + Cl —> HCl + CH₃. Erkin uglevodorod radikallari yana galogen molekulalari bilan ta'sirlashadi, galogen radikali hosil bo’ladi va h.k. Bunday davomli reaksiyalarni zanjir reaksiyalar deb ataladi. Natijada metanning galogenli hosilalari aralashmasi hosil bo’ladi: (reaksiyaning molekular tenglamasi):
CH₄ + Cl₂ -> CH^Cl + HCl metilxlorid

CH₃CI + Cl₂ -> CH₂C1₂ + HCl dixlormetan

CH₂C1₂ + Cl₂ -> CHC1₃ + HCl trixlormetan (xloroform)

CHCI₃ + Cl₂ -> CC1₄ + HCl tetraxlormetan (uglerod (IV)-xlorid)
Ultrabinafsha nur ta'sirida metan xlor bilan portlab reaksiyaga kirishadi:

CH₄ + 2C1₂ -> C + 4HC1

Olinishi. Metan sanoatda quyidagi usullar yordamida olinadi:

1) vodorod va grafitni nikel kataUzatori ishtirokida 500°C da o’zaro ta'sMashtirib olinadi:

C + 2H₂ —> CH₄

2) suv gazidan olinadi (bu usulda boshqa alkanlarni ham olish mumkin):