O’zbekiston Respublikasi Halq ta’lim vazirligi «Jismoniy madaniyat nazariyasi va sport turlari» kafedrasi

Intellektual qobiliyatlarning tarbiyalanishi

Umumiy tarbiya nazariyasidan shu narsa ma’lumki, aql idrok sifatlarining rivojlantirilishi (aql idrokning kengligi va boshqa sifatlar) faqat ma’lum bilimlar majmuini to’plash orqaligina qo’lga kiritilmay, balki ko’proq darajada o’sha bilimlarni ijodiy yondashuv talab qilinadigan amaliy faoliyatga tatbiq etish orqaligina qo’lga kiritiladi. Sport faoliyati o’zining turli shakllarida (sport turlarida) sportchidan maxsus intellektual qobiliyatlarni talab qiladi.

Xususan, u tezkor taktik tafakkur deb ataladigan qobiliyatni taqozo etadi, bu qobiliyat, ayniqsa, sport o’yinlari va yakkama-yakka olishuvlarda qo’l keladi. YAngi-yangi harakat modellarini shakllantirish (gimnastika, akrobatika va shunga o’xshash sport turlarida), tahlil qilish va tuzish qobiliyatiga ega bo’lishni talab etadi. Intellektual tayyorgarlikning amaliy asosini sport texnikasi, taktikasini o’rganish va takomillashtirish tashkil etadi. Aniqroq qilib aytganda, maxsus ruhiy, irodaviy va jismoniy tayyorgarlik mashg’ulotlarida paydo bo’ladigan ijodiy xususiyatdagi va bir-biriga o’xshab ketadigan masalalarning xal qilinishi intellektual tayyorgarlik negizini tashkil etadi. Lekin bu hali yetarli emas. Intellektual ijodiy faollikni tarbiyalash uchun yuqorida sanab o’tilgan omillardan tashqari, yana bilimlar tizimi hamda mashg’ulotlarni tashkil qilish usullari ham zarur. Bunday mashg’ulotlar sportchilarni eng oddiy tahlil qilish qobiliyatini ijodiy tarzda namoyon etishdan boshlab, g’oyat murakkab masalalarni yechish yo’llarini izlab topish singari faoliyatiga otlantiradi. Bu vazifalar sportning amaliy musobaqalashish faoliyati modelini ishlab chiqish va uni tahlil qilish bilan bog’liq holdagi murakkab vazifalar bo’ladi.