|
Raqamli iqtisodiy fazoning tarkibiy elementlari
Texnik ta’minot
Informatsion ta’minot
Dasturiy ta’minot
IT-konsalting
Telekommunikatsiyalar
Plarformali iqtisodiyot
Raqamli hizmatlar
Algoritmik iqtisodiyot
Katta na’lumotlar iqtisodiyoti
Raqamli sektor
Raqamli iqtisodiyot
Raqamlashtirilgan iqtisodiyot
Almashinuv iqtisodiyoti
Gigi iqtisodiot
Frilansing
Elektron tijorat
Industriya4.0
Raqamli iqtisodiyotni torroq ma’noda tushunish uni raqamli hizmatlar,
gigonomika va ma’lumotlarga raqamli ishlov berish bilan chegaralab qo’yadi. Uni
keng ma’no datushunish esa raqamli iqtisodiyotni yuqoridagi ruyhatda keltirilgan
barcha yo’nalishlarga bog’lab beradi. Bunda raqamlashtirish deganda, yangi
intellectual
raqamli
tarmoqlar
tushunilib,
ular
boshqaruv
usullarini,
optimallashtirishni, resurslarni birgalikda ishlatishni va elektron savdo jarayonini
tubdan o’zgartirib yuboradi. Yuqoridagi bacha tashkil etuvchilarni integratsiya
492
qilish asosida raqamli texnologiyalar va raqamli faoliyat bilan birgalikda biznes-
modellarning raqamli sektori hamda raqamli iqtisodiy fazo hosil bo’ladi.
Endi yuqorida aytilganlarni hisobga olgan holda O'zbekistonda raqamli
iqtisodiyotning tarkib topishi va rivojlanish istiqbollarini ko’rib chiqamiz.
Dunyodagi ko’pchilik mamlakatlarning tajribasi shuni ko’rsatadiki, raqamli
iqtisodiy fazo shakllanishining boshlang’ich bosqichida buning uchun kerakli
bo’lgan IT-infratuzilmasini tashkil etish va buning uchun kerakli bo’lgan tarkibiy
elementlarni yaratish kerak bo’ladi. Ko’pchilik Osiyo mamlakatlarida ularning
mentalitetiga bog’liq ravishda, raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini tashkil etuvchi,
boshqaruvchi, uning qonun-qoidalari va standartlarini yaratuvchi hamda asosiy
investor sifatida davlat ishtirok etadi. Ammo bu infratuzilma yaratish uchun
mamlakat ichidagi va tashqarisidagi investorlarni jalb qilishni ham istisno etmadi,
albatta. AQSH va bir qancha Evropa davlatlarida esa raqamli iqtisodiyot uchun IT-
infratuzilmasini yaratish va uni rivojlantirishda asosiy ishni trans milliy
korporatsiyalar va yirik kompaniyalar amalga oshiradilar. Boshqa bir qancha
rivojlanayotgan mamlakatlarda esa raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini yaratishda
va ular uchun investitsiyalar kiritishda halqaro tashkilotlar (
Jahon Banki, BMT va
boshqalar
) asosiy rol o’ynaydilar. Quyida mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni
shakllantirishda davlatning roli qanday bo’lishini ko’rib chiqamiz. O’zbekistonda
raqamli iqtisodiyotni shakllantirish uchun avvalo buning uchun mos bo’lgan
normativ-huquqiy bazani yaratish kerak bo’ladi. Bu baza o’z ichiga yangi
munosabatlar qanday amalga oshishini, iste’molchilar faoliyatini, infratuzilma
qanday bo’lishini, qanday platformalardan foydalanish zarurligini, jamiyatni bu
turdagi iqtisodiyotda faoliyat ko’rsatish uchun tayyorlashni, information
havfsizlikni qanday ta’minlashni, ma’lumotlar konfidentsialligi qanday amalga
oshirilishini, virtual olamdagi mulk egalarining haq-huquqlarini qanday
himoyalash kerakligini qamrab olishi zarur bo'ladi. Respublika prezidentining
2018 yil 22 yanvardagi 2017-2021 yillarga mo’ljallangan “O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning besh prioritetli rivojlanish yo’nalishlari bo’yicha
davlat dasturi” doirasida ham raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yicha bir
493
qancha chora-tadbirlar rejalashtirilgan. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Davlat
dasturining iqtisodiyot rivojlanishi va faol tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash deb
nomlangan 3-bo’limining 3.1, 3.2 va 3.5 punktlarida “iqtisodiyotni boshqarishning
yangi mexanizmlarini hamda zamonaviy texnologiyalarni tadbiq qilish”, “raqamli
texnologiyalarni tadbiq qilshga ko’mak berish”, “halqaro to’lov tizimlari bilan
integrallashgan innovatsion texnologiyalar yordamida yangi turdagi bank
hizmatlarini yaratish va bunda innovatsion texnologiyalardan foydalanish” kabi bir
qancha ishlarni amalga oshirish nazarda tutilgan. Yuqorida sanab o’tilgan va davlat
tomonidan
amalga
oshirilayotgan
chora-tadbirlar
shuni
ko’rsatadiki,
respublikamizda raqamli iqtisodiyotning faol rivojlanishi uchun shart-sharoitlar
asta-sekin bilan bo’lsada, yaratilayapti.
Bu yo’nalishdagi normativ-huquqiy hujjatlar yaratish davlat, fan va biznes
orasida yakin aloqalari bo'lishini talab qiladi. Raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini
yaratishda davlat nodavlat tashkilotlari, xususiy va davlat sektori korxonalari
hamda bunga qiziqish bildiradigan mahalliy va halqaro kompaniyalar (
Qualys,
Google, Amazon, Alibaba, Softline, Samsung, Huawei, UzCard, Uzonline va
boshqalar
) bilan yaqindan muloqot qiladi. Toshkent shaxrida bo’lib o’tgan (2017)
IDC
(International Data Corporation/Halqaro information korporatsiya) ning
uchinchi yillik anjumani ham zamonaviy iqtisodiyotdagi raqamli transformatsiya,
buymlar interneti, qo’shimcha virtual reallik va sun’iy intellect kabi masalalarni
ko’rib chiqib, O’zbekistonning raqamli texnologiyalarni va uzoq muddatli raqamli
platformalarni rivojlantirishining bir qancha perspektiv yo'nalishlarini aniqlab
berdi. Raqamli iqtisodiyot zamonaviy AKT infratuzilmasi asosida rivojlanib, uning
asosiy hususiyatlari – kompetentsiyalar, innovatsion yangiliklar va insonning
bilimidir. Huddi shuning uchun ham mehnat bozorini transformatsiya qilish,
ommani AKT bo’yicha savodhonlik darajasini oshirish hamda bilimli IT-kadrlarni
tayyorlash muhim ahamiyatga egadir. Respublikamizda raqamli iqtisodiyotning
rivojlanishiga ta’sir qiladigan asosi faktorlar jumlasiga quyidagilarni kiritishimiz
mumkin:
Insoniy resurslar
494
Telekommunikatsiyalarga bo’lgan investistiyalar va raqamli infratuzilmalar
Dasturiy mahsulotlar va ilovalar yaratish
Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga faol ta’siri
Davlat boshqaruvi
Xususiy sector
O’zbekiston Respublikasi xudularida raqamli iqtisodiyot shakllantirish va uni
rivojlantirish uchun insoniy resurslarga, IT-sohasiga investitsiyalarga, raqamli
infratuzilmalarga, dasturiy ta’minot ishlab chiqarishga tayanadigan va bunda
asosiy oyinchilar davlat hamda xususiy sector bo’lgan milliy raqamli strategiyani
ishlab
chiqish
zarur.O’zbekistonda
raqamli
iqtisodiyotning
qanday
rivojlanayotganligi haqidagi ma’lumotlarni quyidagi jadvaldan kuzatishimiz
mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
