O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

Airbnb 
mehmonxonalar bilan, 
Lyftva Uber
– taksi va limuzinlar ijarasi bilan, 
Zipcar
(
to uni 
Avis
xarid qilgunga qadar
) – an’anaviy avtomobillar ijarasi bilan 
raqobat qilgan. Bu kompaniyalarning ko‘pchiligi kichik mehmonxonalar, taksi va 
ustalar hizmati kabi mayda, an’anaviy mahalliy hizmatlar tarqalishini 
globallashtirdi. Raqamli texnologiyalar yordamida ular ko‘chmas mulk 
(
kvartiralaradgi xonalar
), yo’lovchilar tashish (
taksi
) va odamlar to’liq bo’lmagan 
shakldagi ishga joylasjtirish (
pensionerlar va doimiy ishga ega bo‘lmagan, lekin 
ishga layoqatli kishilar
) kabi vaqtinchalik foydalanilmayotgan resurslarga ulanadi. 
Ehtimol, blokcheyn texnologiyasi bizni birgalikda iste’mol qilish iqtisodiyotidan 
bo‘sh turgan quvvatlarni ijaraga berish va ulardan foydalanishni o‘lchash mumkin 
bo‘lgan o‘lchash iqtisodiyotiga olib kelishi mumkin. Masalan, uy egalari elektr 
uskunalar, mayda qishloq xo‘jalik texnikasi, baliqchilik anjomlari, duradgorlik 
asboblari, garaj yoki avtomobillar qo‘yiladigan joyni umumiy foydalanishga 
rozilik bildiradigan birgalikda iste’mol qilish iqtisodiyotini amalga oshirish usuli 
yuzaga kelar. Ushbu sohalardagi muammolaridan biri, uzoq vaqt davomida 
shundan iborat ediki, bunday resurslar sohiblari jamoat uchun ko‘plab tashvishlar 
tug‘dirar edi. «
AQSHda 80 million drel (parmalash uskunasi) bor va ularning har 
biridan shuncha vaqt ichida o‘rtacha 13 daqiqa foydalaniladi, – deb yozadi «Nyu-
York Times
» da 
Airbnb 
bosh direktori Brayan Cheski. – 
Shunday ekan, har bir 
kishi uyiga drel sotib olishi uchun ehtiyoj bormikan?
» Biroq blokcheyn 
texnologiyasi amalda nolga teng bo‘lgan harakatlar talab qiladigan ortiqcha 
resurslarni – simsiz ulanish nuqtalarini, kompyuterlarning hisoblash quvvatlarini 
yoki qattiq diskdagi bo‘sh joylarni, uyali aloqa telefoni orqali puli to‘lab qo‘yilgan 
ortiqcha daqiqalarni, hattoki o‘zining professional ko‘nikmalarini ijaraga berishga 
imkon yaratadi – yana shunisi ham borki, bularning barchasi uchun hattoki 
barmoqni qimirlashtish ham talab etilmaydi, qaergadir begona odamning oldiga 
borish va keyin qaytib kelish haqida esa gapirmasak ham bo‘ladi. Siz sayohat 

---

129 
qilayotgan payt 
Wi-Fi 
nuqtasini ijaraga berib, undan foydalanilgan har bir soniya 
uchun arzimagan chaqa olishingiz mumkin. Bunda sizni faqat o’zingizning 
tasavvuringiz (
istiqbolda esa - qonunchilik ham
) chegaralaydi, xolos. Sizning 
obunalaringiz, jismoniy makon, energiya manbalari qismlab boshqa tomonga 
berilgan va undan mikro to‘lovlar shaklida pul olgan holda daromad manbaiga 
aylanishi mumkin. Sizdan faqat tomonlar o‘zaro tranzaksiyalarni havfsiz va 
ishonchli amalga oshirish uchun nomarkazlashgan uzatish protokoli talab qilinadi, 
xolos. Bu platformalar istalgan aktivlarga «
litsenziyalash
» huquqini beradi. Sizdan 
faqat boshqalarga ulanish va foydalanish huquqini berish, qay darajada istagingizni 
hal qilish – hatto boshqalarga sizning aktivlaringizdan foydalanishga ruhsat 
bermalsik huquqi ham beriladi va buning uchun qandaydir narx belgilash so‘raladi, 
holos. Korxonalar o‘z mahsulotlari va texnologik infratuzilmasini yangi biznes va 
qiymat yaratishda ishtirok etishi mumkin bo‘lgan jamiyatlar yoki tashqi 
foydalanuvchilarga ochib bergandagina qandaydir platformalar yaratadilar. Bunda 
mumkin bo’lgan variantlardan yana biri – ishlab chiqaruvchi iste’molchilardir. 
Mijozlar innovatsiyasi dinamik dunyosida ishlab chiqaruvchi-iste’molchilar yangi 
avlodi o‘zining «
buzib kirish huquqi
»ni bor narsa deb qabul qiladilar. Blokcheyn 
texnologiyasi «
ishlab chiqarish-iste’molchi
» biznes modelini yaratishga imkon 
beradi.