O’zbekiston respublikasi davlat statistika qo’mitasi kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti

Proof of work
(
PoW
) (
bajarilgan ishning isboti
) deb nomlangan consensus mexanizmi juda ko’p 
energiya sarfiga olib keladi. Shuning uchun ham blokcheyn tizimining 
tanqidchilari va bir qancha jurnalistlar bitkoin mayningini bekorga energiya sarf 
qilish deb ta’riflaydilar. Ammo amaliyot sohasidagi mutaxassislarning fikrlariga 
ko’ra, bu fikr juda ham to’g’ri emas. Chunki bankomatlar va an’anaviy pullarni 
chiqaradigan, 
saqlaydigan, 
yangilaydigan 
va 
transportatsiya 
qiladigan 
infratuzilmalarga kerakli bo’lgan energiya sarfi bundan-da ancha ko’proqdir.
Vizantiya generallari muammosi o’ziga xos bir matematik metafora bo’lib, 
unda aloqa vositalarining butligi va hamsuhbatlarning birligi muammosi ko’rib 
chiqiladi. Bunda gap shubhali tuyulgan ma’lumotlarni, manba’ni yoki axborot 
uzatish kanalini qanday qilib qabul qilish haqida boradi. Ushbu muammoni hal 

---

96 
qilish uchun biz qandaydir strategiyadan (
yoki algoritmdan
) foydalanishimiz kerak 
bo’ladi. Muammoning qo’yilishi quyidagicha bo’ladi: Alohida armiyalarga ega 
bo’lgan generallar shaxarni qamal qilish uchun o’z harakatlarini o’zaro 
moslashtirishlar ikerak. Generallar ishonchli elchilar yordamida o’zaro muloqot 
qiladilar, ammo generallarning ba’zilari sotqin bo’lib, hujum rejasini buzishga 
harakat qiladilar. Shunday qilib, vizantiya xatosi notug’ri yoki bir-biriga teskari 
bo’lgan ma’lumotlarni taqdim etishdan iboratdir. Demak, agarda generallar 
konsensusga (kelishuvga) erisha olishmasa, hujum muvaffaqiyatsiz bo’lib chiqadi. 
Shunday qilib, muammo ushbu sharoitda haqqoniy generallarga to’g’ri hujum 
rejasini yoki algoritmni qanday qilib tuzish kerakligida bo’lib chiqadi. Buni 
sxematik tarzda quyidagicha qilib tasvirlashimiz mumkin: 
Ushbu algoritm shunday bo’lishi lozimki, uning asosida loyal generallar 

---

97 
o’zaro kelishib, hujumning to’g’ri rejasini tuza olishsin. Buning uchun generallar 
orasidagi muloqotni o’zaro ishonch munosabatlarini qalbakilashtirib bo’lmaydigan 
ma’lumotlar almashinish mexanizmi orqali amalga oshirish lozim bo’ladi. Bu 
masalaning yechimi esa yuqorida aytib o’tilgan