O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

Korxonalarda (implitsit shartnoma asosida) amalga oshiriladigan
faoliyat turi ulushining tahlili
Faoliyat turi
Mustaqil ravishda (implitsit
shartnoma asosida) bajarish ulushi,
foizda
1990-1992
yy.
1994-1995
yy.
1996-1998
yy.
1. Ilmiy-tadqiqot
va
tajriba
konstrukturlik ishlanmalari (ITTKI)
100
70
50
2. Qurilishni loyihalashtirish
50
60
50
3. Qurilish-montaj ishlari
72
44
45
4. Jihozlarga xizmat ko`rsatish
65
63
63
5. Asbob-anjomlar ishlab chiqarish
73
77
73
6. Idishlar ishlab chiqarish
68
51
71
7. Issiqlik ta’minoti
100
10
10
8. Transport xizmati
75
72
82
Manba: horij ekspert baholari ma’lumotlari.
Faoliyatning ma’lum turini mustaqil ravishda amalga oshiruvchi korxonalar
ulushining eng tez qisqarishi ITTKI, qurilish-montaj ishlari va issiqlik ta’minoti
sohasida kuzatiladi. Tabiiyki, bu ushbu faoliyat turlari klassik shartnomadan
foydalanish xarajatlarining pasayishi bilan bog`liq. Aksincha, klassik shartnoma
asosida transport xizmatlariga ega bo`lish xarajatlari ko`rib chiqilayotgan davrda
korxonaning tarkibiy transport bo`linmasini barpo etishga nisbatan oshdi.

---

83
Firma ichki tuzilmalarining turli variantlarini ham huddi shu tariqa
taqqoslash mumkin. Butlovchi qismlarning alohida turlarini ishlab chiqarish bilan
shug`ullanuvchi tarkibiy bo`linmalar yo unitar, yoki xolding, yoxud
multidivizional tuzilma doirasida o`zaro hamkorlik qiladi, deylik. Unda barcha
axborot oqimi markazlashgan unitar tuzilmada axborotni qidirish xarajatlari eng
kam va xolding tuzilmada eng yuqori, chunki bo`linmalar hatto faqat moliyaviy
ko`rsatkichlarni nazorat qiluvchi bosh ofisda ham bir biri haqidagi axborotga ega
bo`la olmaydi. Muzokaralar yuritish xarajatlari unitar korxonada eng kam,
bo`linmalari tarqoq joylashgan xoldingda esa - eng yuqori. O`lchash xarajatlari
xoldingda yuqori, u yerda yagona standartlarni joriy etish vazifalari qo`yilmaydi.
Shartnoma tuzish xarajatlari bosh ofis va bo`linmalar o`rtasidagi huquqlarni
chegaralash qiyinligi tufayli multidivizional tuzilmada eng yuqori. Monitoring
xarajatlari xoldingda eng past. U yerda bo`linmalarning opportunistik xatti-
harakatlari ustidan nazorat  bozor mexanizmlari asosida amalga oshiriladi.
Transaksiya xarajatlari miqdorining tafsiloti 10.3-jadval ko`rinishida berilgan.