|
a. Patent va foydali modellarning “Kashfiyotlar to’g’risidagi qonun”i
1. Ixtironi oshkor qilish orqali texnologiyaning yanada rivoji va yangilanishini tezlashtirib, takrorlanuvchi rivojlanish (ixtiro) oldini oladi.
2. Huquq egasiga ma’lum bir vaqt mobaynida mutlaq monopol qilish huquqini tan olish orqali ixtirochining huquqlari va iqtisodiy manfaatini himoyalab, ixtirolarni rag’batlatirib, sanoat rivojini tezlashtiradi.
Umuman, ixtironing iqtisodiy manfaat keltirishi quyidagicha amalga oshadi.
Ixtiro・kashfiyotlar Ixtiro・kashfiyotlarning biznesga aylanuvi investitsiya qilingan kapitalning aylanuvi・foydaning taminlanishi yoki (o’zgalar tomonidan harakatlanishi) o’zga shaxslarga o’tkazma to’lovi・litsenziyalash to’lovi daromadlari yana iqtisodiy foydani ko’zlab qaytadan investitsiya qilish yangi ixtiro・kashfiyotlar
Yuqoridagi aylanma (sikl) ning takrorlanishi natijasida sanoat rivojlanishi tezlashadi.
b. Ammo, yuqoridagi aylanma kabi uchinchi shaxslar tarafidan “ruxsatsiz foydalanish” va “ko’chirish” (o’xshatish) kabilar paydo bo’lishi bilan, ixtirochi investitsiya qilgan kapitalini va foydasini to’laligicha ola olmaydi va ixtiroga bo’lgan hohish va rag’bat so’nib, natijada texnologiyaning o’sishi va sanoatning rivojiga putur etadi.
c. Shu sababdan, ixtirochi o’zining intellektual mehnati natijasida,
1) o’zining qilgan xarajatlar(ixtironing rivoji uchun sarflangan xarajat, unga odatda kapital, vaqt, asbob-uskuna, mehnat kiradi)ini qaytarib ola bilsa,
2) ixtironi o’z ichiga olgan tovarning sotilishidan tushgan foyda(investitsiyaga nisbatan faol foyda)ni olsa bilsa,
3) garchi o’zida bozorga kirib borish istagi bo’lmasa ham , ixtironi o’tkazib yoki o’zgalarni ushbu ixtirodan foydalanib tovar ishlab chiqartirib, shu orqali o’tkazma to’lovlari va foydalanganlik uchun to’lov(Tovar sotuvidan bir qismi sifatidagi to’lov)larni ola bilsa,
4) yuqorida ko’rsatilgan moliyaviy foydani qo’lga kiritib, bir marta ushbu aylanma jarayon(ixtiro, patent, yangi tovar, foyda, ilmiy rivojlanish uchun investitsiya, ixtiroga qaytish) takrorlansa , tushgan foydani yangicha ixtirolar uchun ilmiy rivojlanish xarajatlari uchun qaytadan investitsiya qila oladi.
Shuningdek, uchinchi shaxslar tarafidan “ruxsatsiz foydalanish” va “ko’chirish” (o’xshatish) kabilar taqiqlanishi bilan ixtirochining o’zigina ixtironi o’z ichiga olgan tovar ishlab chiqarishi , undan foydalanishi va uni sotuvga qo’ya oladi (ya’ni,ixtirodan foydalanishning monopolligini taminlaydi).
d. Ya’ni,patentning muhimligi uning iqtisodiy va texnologiyaga oid rivojlanish faollashuviga nisbatan ta’sir ko’rsatib, ixtironing moliyaviy funktsiyasini yuzaga chiqargan holda, raqobatni kuchaytirishdan iboratdir.
Tovar belgisi va xizmat ko’rsatish belgisiga oid “Belgilar to’g’risidagi qonun”i
1. Tovar va xizmat ko’rsatish belgilari aslida o’z maxsulotini ajratish uchun qo’yiladigan bo’lsada, iste’molchining maxsulotni iste’mol qilib, uni ijobiy baholagan holda undan ko’ngli to’lganligi oqibatida tovar ishlab chiqarvchi firmaga nisbatan ishonch uyg’onadi va firma ham iste’molchining ishonchini oqlash yo’lida tovar sifatini o’z darajasida ushlab qolish va yanada oshirish uchun harakat qiladi. Iste’molchi belgi urilgan tovarni sotib olsa oldingi safargidek undan ko’ngli to’lishi sababli, ushbu belgi tovar sifati uchun kafolot vazifasini o’tab, firmaga nisbatan ishonch ushbu belgi bilan chambarchas bog’lanadi. Firma sifatida ham yuqoridagi tovargina emas , balki ushbu belgi asosida boshqa yangi tovarlarni ham iste’molchiga taklif qilish oson kechadi, qo’shimcha ravishda litsenziyalash va franshizing shartnomasini tuzish orqali boshqa tovar va firmalar bilan bo’lgan raqobatda g’olib kelish imkoniyati paydo bo’ladi.
(Tovar belgisi va xizmat ko’rsatish belgisi aylanmasi)
O’z tovarini ajratish uchun belgi qo’yish iste’molchi tanlovi・baholashi・ishonchining paydo bo’lishi firma tomonidan tovar sifatini ushlash va yanada oshirish firma gudvili (Goodwill) uning belgisi bilan bog’lanadi belgi tovar sifati kafoloti・reklama・brend sifatida funktsiyani bajara boshlaydi belgining o’zi esa firmaning iqtisodiy mulkiga aylanib, belgiga ishongan iste’molchiga ular kutganidek tovar va xizmatlar taqdim etiladi.
2. Ammo,yuqoridagi aylanma kabi uchinchi shaxslar tarafidan “ruxsatsiz foydalanish”va “ko’chirish”(o’xshatish) kabilar paydo bo’lishi bilan, iste’molchi belgiga nisbatan o’z ishonchini yo’qotib,natijada firma tovar sifatini ushlash va yana oshirish uchun etarli foydani taminlay olmay qoladi.Bozorda ham tartibsiz raqobat yuzaga kelishi oqibatida iqtisodiyotning rivojiga ham zarar etadi.
C. Shunday qilib “Kashfiyotlar to’g’risidagi qonun” va “Belgilar to’g’risidagi qonun”ning asosi iqtisodiy foyda orqali insonning rag’bati o’sishini inobatga olgan holda, innovatsiyadan keladigan daromad imkoniyati yangicha innovatsiyalarni yuzaga keltiradi va ular keng ko’lamda amalga oshadigan bo’lsa iqtisodiyot faollashadi, (teskarisi, ya’ni investitsiyani yo’qotish xavfi o’sgani sayin ixtirochining rag’bati ham so’nib boradi va iqtisodiyot ham zaiflashadi ) degan nuqtada yotadi.
Yanada ochiqroq aytsak, intellektual mulkning qurilmasini – Sabzini ko’z oldida osib qo’yib “birinchi uni eya olgan odamgina foyda ko’rgani uchun hamma sabzini ko’zlab raqobat qilib, uning natijasi esa gullab-yashnaydi”degan asosiy fikr tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
