O‘zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Komunikatsiyalarini rivojlantrish Vazirligi

Reinjiniring turlari, xusisiyatlari va bosqichlari

Reinjiniring – bu korxonadagi murakkab jarayonlarni turli grafiklar, diagrammalar, jadvallar shaklida aks ettirilishidir.

Umuman korxonalarda reinjiniringni o‘tkazishning 2 xil turi mavjud:
1. Inqirozli reinjiniring.
2. Rivojlanish reinjiniringi.
Inqirozli reinjiniringni (biznes-jarayonini qayta loyihalash va reinjiniringi) korxonaning ishlari yomon ahvolga kelib qolganda va yechilishi tezda lozim bo‘lgan murakkab muammolarni hal qilishda kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish orqali qo‘llaniladi. Muvaqqiyatning eng asosiy kalitlaridan biri.
Rivojlanish reinjiniringida (biznes-jarayonlarini takomillashtirish) korxonaning rivojlanish dinamikasi yomonlashganda, ba’zi bir iqtisodiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha raqobatchilardan ortda qolayotgan paytda qo‘llaniladi.
Reinjiniring masalalariga bag‘ishlangan ko‘plab adabiyotlarda [Hennikov, Oyxman, Telnov] korxonalarda o‘tkaziladigan rivojlanish reinjiniringi ayrim jarayonlarda sezilarli natijalarga olib kelishi mumkin. Lekin bu faqat mavjud biznesning “o‘sish” ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatadi. Bunday takomillashish korxona unumdorligini oshirishga va talab qilinadigan resurslarni tejash maqsadida kam qiymatli qo‘shimcha faoliyat turlaridan voz kechish, bo‘linmalarni birlashtirish, xodimlar vakolatlarini kengaytirish orqali amalga oshiriladi.
Korxonalarda faoliyatlarni oddiy takomillashtirishga qarama-qarshi holda reinjiniring tub o‘zgarishlarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Bu korxonaning butun biznes-jarayonlarini hamda etkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tubdan o‘zgartirish zarurligini anglatadi. Korxonalarni bunday qayta tarkiblashtirish mavjud kamchiliklarni, personal, jarayonlar, axborotlar va texnologiyalardagi yashirin, foydalanilmayotgan imkoniyatlarni chuqur va har tomonlama tadqiq qilishdan hamda yangi usullarning o‘zaro harakat samaradorligini qayta o‘ylab ko‘rgandan keyin amalga oshiriladi.
Shunday qilib, ayrim biznes-jarayonlarini amalga oshirish tezligiga va sifatiga avval ketma-ket bajarilayotgan ishlarni parallel bajarish orqali erishish mumkin.
Ko‘pchilik korxonalarning faoliyatini ta’minlash uchun 3 tadan 10 tagacha asosiy biznes-jarayonlari etarli hisoblanadi. Odatda biznes-jarayonlarining quyidagi 3 turini ajratish mumkin: strategiyani ishlab chiqish, yangi tovarni ishlab chiqarish, buyurtmalarni bajarish.
Reinjiniring dasturining ko‘lami korxonada qancha biznes-jarayonlarini qamrab olinganligiga bog‘liq bo‘ladi.
Biznes-jarayonlarini qayta loyihalash va reinjiniringi korxonaga etkazib beruvchilar va buyurtmachilar o‘rtasidagi o‘zaro mustahkam bog‘liqliklarni yaratish imkonini beradi.
Reinjiniring jarayoni ikkita asosiy tushuncha: “korxonaning kelgusidagi obrazi” va “biznes modeli” ga asoslanadi.
Korxonaning kelgusidagi obrazi – bu orginalning soddalashtirilgan obrazi bo‘lib, u korxonaning asosiy qirralarini aks ettiradi va ikkinchi darajali ishlarni hisobga olmaydi.
Biznes modeli – bu korxonaning ishbilarmon muhitida o‘zaro ta’sir qiluvchi asosiy xo‘jalik jarayonlarining aks ettirilishidir. Modellar maxsus kompyuter dasturlari yordamida tuziladi va hisob-kitob qilinadi. Biznes modellari har bir asosiy ishbilarmon jarayonlar xarakteristikalarini aniqlashga va ularni qayta qurish – reinjinirig o‘tkazish zarurligiga imkon beradi.
Shunday qilib, reinjiniring ob’ekti bo‘lib, korxonadagi vazifalar emas, balki jarayonlar hisoblanadi. Korxonalar o‘zining sotish yoki ishlab chiqarish bo‘limlarini emas, balki ushbu bo‘limlar personali bajarayotgan ishlarni reinjiniringini o‘tkazadilar.
Korxonalarda reinjiniringning o‘tkazilishi zarurligini hisobga olib, ma’lum tayyorgarlik ishlari olib boriladi. Reinjiniringni o‘tkazishning asosiy bosqichlari quyidagilar:
I. Korxonaning kelgusidagi obrazi shakllantiriladi. Korxonaning kelgusidagi obrazi uning strategiyasini ishlab chiqish, asosiy yo‘nalishlar va ularga erishish usullari doirasida amalga oshiriladi.
II. Korxonaning real yoki mavjud biznesining modeli yaratiladi. Bu yerda korxonaning o‘z maqsadlarini amalga oshiruvchi ishlar, harakatlar tizimi tiklanadi. Korxonaning asosiy operatsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha hujjatlar juda batafsil yoritiladi va ularning samaradorligi baholanadi.
III. YAngi biznesning modeli ishlab chiqiladi. Bevosita reinjiniring orqali joriy biznesni qayta loyihalashtirish amalga oshiriladi.
YAngilangan biznesning modelini yaratish uchun quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
1) Tanlangan xo‘jalik jarayonlari qaytadan loyihalashtiriladi. Eng samarali ishchi protseduralar yaratiladi (biznes-jarayonlarini tashkil etuvchi vazifalar). Ularni qo‘llash texnologiyalari (shu jumladan, axborot texnologiyalari) va usullari aniqlanadi;
2) Personalning yangi funktsiyalari (vazifalari) shakllantiriladi. Mansab yo‘riqnomalari qayta tuzib chiqiladi, mehnatga undashning yangi, optimal tizimi aniqlanadi, ishchi jamoalar tashkil etiladi, mutaxassislarni tayyorlash va qayta tayyorlash dasturlari ishlab chiqiladi;
3) Reinjiniringni amalga oshirish uchun zarur axborot tizimlari yaratiladi: texnik vositalar va dasturiy ta’minot aniqlanadi, biznesning maxsus axborot tizimi shakllantiriladi. Reinjiniring uchun zarur axborot ta’minoti darajasi – reinjiniring loyihasining har bir a’zosi, har bir ish joyidagi zarur axborotlarga hech qanday to‘siqsiz ega bo‘lishini ko‘zda tutadi;
4) Yangi modelni tekshirishdan o‘tkazish, uni chegaralangan ko‘lamda (korxonaning ayrim bo‘linmalari doirasida) tadbiq etib ko‘rish.
IV. Biznesning yangi modelini korxonaning butun xo‘jalik faoliyatiga tadbiq etish.
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan reinjiniring bosqichlari har bir korxonaning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Korxonada reinjiniringni samarali tashkil etishda yuqori boshqaruv sohasi xodimlari har tomondan tayyor bo‘lishlari va reinjiniring o‘tkazuvchi jamoalarga o‘z vaqtida, aniq axborotlarni taqdim etishlari zarur.
Korxonada biznes-jarayonlari reinjiniringi o‘tkazilgandan so‘ng, uning faoliyati barcha ko‘rsatkichlari optimallashadi va pirovard maqsadga erishiladi.
Reinjiniring olib boriladigan biznes jarayonlarning xususiyatlari

• 
  Ko‘pxillik biznes jarayonlarni ta’minlash uchun (bozorning har bir qismi usun) mahsulot va xizmatlar xilma-xilligini ta’minlash;
  
• 
  Alohida buyurtmalar bilan ishlash: ya’ni yuqori yoki quyi darajasiga qarab;
  
• 
  Barcha jarayonlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi yangi texnologiyalarni joriy qilish;
  
• 
  Hamkorlar va xom-ashyo etqazib beruvchi obektlar bilin doimiy aloqada bo‘lish;
  

Xujjat aylanish ish tartibini tartiblashtirish va nusxalash.
Biznes jarayonlarni reinjiniring qilish muhandislarning usullari va yangi zamonaviy dasturiy vositalar asosida, hamda mutaxassis ishchi guruhlar yordamida amalga oshiriladi.



Biznes jarayonlarni reinjiniring qilishning asosiy prinsiplari

• 
  Bir necha ish jarayonlar bir kesimga birlashishadi – gorizantal jarayon qisqaradi, natijada ish o‘rinlari universallashadi;
  
• 
  Ijrochilar mustaqil qaror qabul qilishadi – vertikal jarayon qisqaradi, natijada xodimning ma’suliyati oshadi;
  
• 
  Jarayon qadamlari ma’lum tartibda bajariladi – jarayonni parallelashtirish. Ish tegishli joyda amalga oshadi.
  
• 
  Ko‘p jarayonli ishlash tashqi manbaaning o‘zgaruvchanligiga adaptatsiya qilinadi;
  
• 
  Tekshirishlar sonini kamaytiradi;
  
• 
  Vakolatga ega ish boshkaruvchi mijoz bilan faqat bir aloqada bo‘ladi;