O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini

---

Ilova 1 

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 

TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI 

RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI  

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 

UNIVERSITETI

 

 

 

 

 

“Energiya ta’minlash tizimlari” kafedrasi 

 

 

 

“Hayot faoliyati xavfsizligi” 

fanidan 

 

AMALIYOT

 

 

TOPSAIRIQ №1 

 

 

 

 

Bajardi:Multimedia texnologiyalari ta’lim yo‘nalishi 

217-19 guruh 

                                    Kenjayev Abbos 

talabaning F.I.Sh. 

 

   

 

 

Toshkent 2021 

 

 

 

---

 

“

Hayot faoliyati xavfsizligi

” fandan  

 

№1

   

T

 

O

 

P

 

SH

 

I

 

R

 

I

 

Q

    

(AMALIYOT) 

2 - jadval 

№ 

Talabalarining F.I.Sh. 

Variant 

nomeri 

Nazariy 

savollar 

nomeri 

1.

 

KENJAYEV ABBOSJON ZARIF O‘G‘LI

 

217-19 

№ 25. 

25, 87, 55 

2.

 

I. Nazariy savollar: 

 

 

25.

 

Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarish. Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarishga 

tizimli yondashish. 

     87. Mehnat sharoitini aniqlovchi asosiy omillar tahlili. 

     55. Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy shamollatish. 

 

25.

 

  

1-savolga javob 

 

       Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarish. Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarishga 

tizimli yondashish. 

HFXni boshqarish deganda ko'zda tutilgan natijalarga erishish "inson-muhit" tizimiga 

tashkiliy ta'sir qilishni tushunamiz. 

HFXni boshqarish

 - bu obyektni ongli ravishda bir 

hols(xavfli) boshqa bir (xavfsiz) holatga o'tkazishdir.Bunda obyektiv ravishda iqtisodiy 

va texnik shartlarga amal qilishmaqsadga muvofiqdir.

HFXni boshqarish vositalari

ni 

quyidagi jihatilarga ajratish mumkin: fizologik, psixologik, ijtimoiy, tarbiyaviy, 

ergonomik, ekologik, ommani o'qitish; xavfsiz xulq madaniyatini tarbiyalash; kasbiy 

o'qitish; kasbiy tanlash; boshqarish subyektiga psixologik ta'sir qilish;.dam olish va 

ishlash rejimlarini ratsionallashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy 

vositalari; shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya to'lovlari tizimi va 

boshqalar, tibbiy, texnik, tashkiliyoperativ, huquqiy va iqtisodiy.HFXni boshqarishning 

vositalari boy va rang-barangdir. Bularga quyidagilar kiradi: halq ommasini o'qitish, 

kasbiy tanlash, boshqarish subyektiga psixologik ta'sir qilish; dam olish, ishlash 

rejimlarini ratsionallashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy vositalari; 

shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya tolovlari tizimi va boshqalar.

 

Tizimlilikka bolgan talab shundari iboratki, bunda xavfsizlikni aniqlashda muhim va 

yetarli bo'lgan tashkil qiluvchilar sonini hisobga olish ko'zda tutiladi

.

Tizimli tahlil 

qilishhing muhim prinsiplari quyidagilarga olib keladi: qaror qabul qilish jarayonida 

oxirgi maqsadni aniqlashi va aniqlik kiritishdan boshlanmog'i kerak; butun muammolarni 

to'laligicha qarash muhimdir; maqsadga erishishningii alternativ yo'llarini tahlil qilish 

muhimdir; qo'shimcha maqsadlar umumiy maqsadga to'sqinlik solmasligi kerak. Bunda 

maqsad - reallik, predmetlik, sonli aniqlik, adekvatlik, samaralilik, nazoratlilik talablarini 

qondirmoqligi kerak.

 

2-savolga javob  

             

Mehnat sharoitini aniqlovchi asosiy omillar tahlili. 

---

Ishlab  chiqarishda  kasb  kasalliklarining  oldini  olish  va  ishlab  chiqarish  jarohatlarini 

kamaytirishda,  ushbu  baxtsiz  hodisalarni  chuqur  tahlil  qilish  asosida  ularni  keltirib 

chiqaruvchi  sabablarni  hamda  ishlab  chiqarishdagi  xavfli  va  zararli  omillarni  puxta 

o‘rganish  mubim  rol  o‘ynaydi.  Baxtsiz  hodisalarning  sabablari  asosan  quyidagi  4 

guruhga bo‘linadi: texnikaviy, sanitar-gigiyenik, tashkiliy va psixofiziologik. Texnikaviy 

sabablarga  mashina  va  mexanizmlar  hamda  ish  jihozlarining  nosozligi,  elektr 

qurilmalarining  yerga  ulanmaganligi,  yuklashtushirish  mashinalaridan  noto‘g‘ri 

foydalanish,  mashina  va  mexanizmlar  konstruksiyasini  mehnat  muhofazasi  talablariga 

javob  bermasligi  kabilar  kiradi.  Sanitar-gigiyenik  sabablarga  esa  mehnat  gigiyenasi, 

sanitar  me’yorlar  va  qoidalarga  amal  qilmaslik,  yoritilganlik,  harorat,  nisbiy  namlik, 

havoning harakatlanish tezligi, havoning bosimi kabi ko‘rsatkichlarni me’yordan chetga 

chiqishi,  yuqori  miqdordagi  shovqin,  titrash,  havoning  changlanganligi  yoki 

gazlanganligini  kiritish  mumkin.  Tashkiliy  sabablarga  ish  rejimi  va  dam  olish  rejimini 

noto‘g‘ri  tashkil  etilganligi,  sog‘lom  va  xavfsiz  ish  sharoitini  yaratilma-ganligi, 

ishchilarni  xavfsizlik  texnikasi  qoidalari  bo‘yicha  o‘qitilmaganligi,  ish  joylarida 

ogohlantiruvchi  belgilarni  bo‘lmas-ligi,  nomutaxassislarni  ishga  qabul  qilish,  maxsus 

kiyim-boshlar hamda shaxsiy himoya vositalari bilan ishchilarni ta’minlan-maganligi va 

boshqalar  misol  bo‘la  oladi.  Psixofiziologik  sabablarga  bajarilayotgan  ishga  e’tiborsiz 

qaralishi, ishchining o‘z faoliyatida bo‘lgan nazoratining bo‘shligi, jismoniy yoki asabiy 

toliqish va boshqa shu kabilar kiradi. Ishlab chiqarishdagi хаfli va zararli оmillar baxtsiz 

hodisalarni  keltirib  chiqaruvchi  sabablardan  farq  qiladi.  Baxtsiz hodisalarning sabablari 

mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  standartlar,  qonun-qoidalar  va  ko‘rsatmalarning  buzilishi, 

ularga  amal  qil-maslik  oqibati  bo‘lsa,  ishlab  chiqarishdagi  xavfli  va  zararli  omillar  esa 

bevosita  jarohatlanishlarni  keltirib  chiqaruvchi  shart-sharoitlar  hisoblanadi.  Ishlab 

chiqarishdagi  хаfli  va  zararli  omillar  ishning  turi  va  mehnat  sharoitiga  bоg‘liq  holda  4 

guruhga bo‘linadi: fizikaviy, kimyoviy, biologik va psixofiziologik. Fizikaviy omillarga 

harakatdagi  mashina  va  mexanizmlar,  ularning  himoyalanmagan  qo‘zg‘aluvchi 

mexanizmlari, ish joyi havosining yuqori darajada changlanganligi, gazlanganligi, baland 

darajadagi  shovqin,  titrash,  infratovush,  ultratovush,  turli  xi1  nurlanishlar,  statik  elektr 

zaryadlari,  yuqori  kuchlanishdagi  elektr  yoki  magnit  maydonlari,  yoritilganlik 

darajasining  me’yordan  chetga  chiqishi  kabi  omillar  kiradi.  Kimyoviy  omillarga  ishlab 

chiqarish  jarayonlarida  ishlati-ladigan  yoki  ajralib  chiqadigan  turli  xil  kimyoviy 

moddalar  kiradi.  Ularni  insonga  ta’sir  etish  xususiyatiga  qarab  quyidagi  guruhlarga 

ajratish  mumkin:  umumiy  zaharlovchi,  ko‘payish  funksiyalariga  ta’sir  etuvchi;  inson 

a’zolariga  kirish  уo‘li  orqali  esa:  nafas  olish  уo‘li  orqali  ta’sir  etuvchi,  ovqatlanish  va 

hazm qilish tizimi orqali va bevosita teri orqali ta’sir etuvchi. Biologik omillarga esa har 

xil  jarohatlar  va  kasalliklarni  keltirib  chiqaruvchi  mikro  va  makroorganizmlar: 

bakteriyalar,  virus-lar,  rikket,  zamburug‘lar,  har  xil  zaharli  o‘simliklar  vа  hayvonlar 

kiradi.  Psixofiziologik  omillarga  jismoniy  va  asabiy  zo‘riqishlar  misol  bo‘la  oladi. 

Jismoniy  zo‘riqishlar  statik,  dinamik  va  giperdinamik  holda  bo‘lishi  mumkin.  Asabiy 

zo‘riqish  esa  kuchli  aqliy  mehnatdan,  mehnatni  doimiy  bir  xil  ko‘rinishda  bo‘lishidan, 

kuchli hayajonlanish yoki asabiylashishdan sodir bo‘ladi. Ishlab chiqarishdagi ko‘pgina 

holatlarda  ushbu  faktorlar  umumlashgan  holda  uchraydi.  Ishlab  chiqarishda  baxtsiz 

hodisalarning  oldini  olish  zararli  va  xavfli  faktorlarning  ta’sir  darajasini  susaytirish 

maqsadida  texnologik  jarayonlarni  to‘liq  mexaniza-tsiyalashtirish,  avtomatlashtirish  va 

ish joylarini germetiklashtirish, ishlab chiqarish xonalarida yoritilganlik, shovqin, titrash 

darajalarini  hamda  mikroiqlim  ko‘rsatkichlarini  me’yor-lashtirish,  ishchilarni  maxsus 

---

kiyim-boshlar  va  shaxsiy  himoya  vositalari  bilan  ta’minlashni  o‘z  vaqtida  amalga 

oshirish talab etiladi. 

 

 

3-savolga javob  

Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy shamollatish. 

Tabiiy havo almashinish xona ichi havosi bilan tashqi muhit havosining bosimlari hamda 

zichliklari orasidagi farq asosida amalga oshiriladi. Tabiiy havo almashinish qurilmalari 

ishlash  xarakteriga  ko‘ra  tashkillashtirilgan  va  tashkillashtirilmagan  turlarga  bo‘linadi. 

Agar  shamollatish  qurilmalarida  havo  oqimi  yo‘nalishini  va  miqdorini  rostlovchi 

moslamalar o‘rnatilgan bo‘lsa, bunday shamollatish tizimi tashkillashtirilgan deb ataladi. 

Havoning  tortish  kuchini  oshirish  maqsadida  tabiiy  havo  almashinish  qurilmalarida 

deflektorlardan foydalaniladi. Ular shamollatish kanallarining yuqori qismiga o‘rnatiladi. 

Havo oqimi deflektor orqali o‘tishi natijasida havo kanallarida siyraklanish hosil bo‘ladi 

va buning ta’sirida kanalda havoning tezligi oshadi. 

 

Deflektorning diametri quyidagicha aniqlanadi 

bu erda Wd – deflektorning ish unumdorligi, m3/s; Vd – havoning deflektordagi tezligi, 

m/s.  Hisob  ishlarida  Vd  =  (0,2  …0.4)  Vx  deb  qabul  qilish  mumkin,  bu  erda  Vx  –

havoning tezligi, m/s. 

 

Shamollatish  qurilmasining  ish  unumdorligi  olingan  natijalar  asosida  quyidagicha 

topiladi: 

 

Wt = 3600 Vx · Sx.t, (4.23) 

 

bu  erda Vx  – havoning tezligi,  anemometr  ko‘rsatishi asosida,  m/s;  Sx.t.  – havo  o‘tish 

tuynuklarining umumiy yuzasi, m2. Sinov vaqti barqaror texnologik rejim davrida 1,5 -

2,0 soat bo‘lishi lozim. Sanitar me’yorlar va qoidalarda xona ichining toza tashqi havosi 

bo‘yicha  minimal  sarfi  quyidagicha  belgilangan:  yashash,  turar  joy  xonalari  uchun  –  3 

m3/soat 1 m2 yuza uchun, tabiiy shamollatishda; jamoat va ma’muriy – xo‘jalik xonalari 

uchun  –  tabiiy  shamollatish  bo‘lmagan  holat  uchun  1  kishi  hisobiga-60-20  m3/soat, 

ishlab  chiqarish  xonalari  uchun  tabiiy  shamollatish  bo‘lgan  holatlar  uchun  30  –  20 

m3/soat 1 kishi hisobiga, tabbiy shamollatish bo‘lmagan hollarda 60 – 120 m3/soat. 

 

 

 

                                                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

                                                                 

Amaliy ish 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Bajarilgan ishlar bo‘yicha xulosa chiqarish. 

 

 

 

 

 

___________________________________________________________________________________ 

Foydalanilgan adabiyotlar va internet xavolalari ruyhati 

1. 

. Hayot faoliyati xavfsizligi. Ekologiya. O.D.Raximov, 

I.X.Siddiqov, M.O.Murodov. Oliy ta’lim bakalavriyat yo‘nalishlari 

uchun darslik. T.: “Aloqachi”,  2017-332 b.

 

 

2. google.com   

 

3. hozir.org