O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari

Ma’lumotlarning relyasion modeli. Relyasion MB kuchli nazariy fundamentga ega bo‘lib, u matematik munosabatlar (otnosheniya) nazariyasiga asoslangan. Ma’lumotlarning relyasion modeli konsepsiyasi 1970 yilda E.F.Kodd tomonidan taklif qilingan bo‘lib, u ma’lumotlarni tavsiflash va tasvirlashning amaliy dasturlaridan bog‘liq bo‘lmasligini ta’minlash masalasini hal qilish uchun xizmat qiladi.

Ma’lumotlarning relyasion modeli asosida «munosabat» tushunchasi yotib, u inglizcha relation so‘zidan olingan. Ba’zi bir qoidalarga amal qilgan holda munosabatlarni ikki o‘lchovli jadval ko‘rinishda tasvirlash mumkin. Jadval har qanday odamga tushunarli va qulaydir. Real dunyo ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarini EHM xotirasida saqlash va ular orasidagi munosabatlarni modellashtirish uchun munosabatlar (jadval) to‘plamidan foydalanish mumkinligini E.F.Kodd isbotlab berdi. MBBT arxitеkturasi. MMBT aloxida olingan modullardan tashkil topgan. - MB boshqarish bloki disklardagi ma'lumotlar bilan foydalanuvchi dasturi va tizimning so`rovi (guery) orasidagi intеrfеysni aniqlaydi. - Fayl mеnеdjеri-ma'lumotlar to`zilmasi bilan disklar o`rtasidagi boG`lanishni boshqaradi. - Guery-protsеssor ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshqarish bloki tushunadigan tilga o`tkazadi. - Prеkompilyator DML(Data Manipulation Language) ma'lumotlar bilan manipulyatsiya qiladigan til bo`lib, u quyidagi opеratsiyalarga javob bеradi: 1.MBdan ma'lumotlarni ajratib olish, Programmalash tillari LISP SI Avtokod Kobol Bеysik lar Kuyi darajadagi Yukori darajadagi Urta darajadagi Paskal Fortran Prolog 2.MBga ma'lumotlarni kiritish, 3.MBdan ma'lumotlarni olib tashlash, 4.MBni modifikatsiya (o`zgartirishlar) qilish. - Kompilyator DDL(Dala Definition Language)-MB tilini, uning to`zilmasini va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi. MBning to`zilmasi ko`pincha jadval shaklida bo`ladi. Shuni ta'kidlash lozimki, xozirgi vaqtda dеyarli barcha MBBSlar asosan rеlyatsion modеllar asosida tashkil qilinmoqda. Shuni nazarda tutgan Microsoft Office korporatsiyasi xam eng ommalashgan dastur vositalarga ega, bu dastur vositalari ixtiyoriy soxada yuqori darajadagi profеssional xujjatlar tayyorlash imkonini bеradi. Shulardan biri MBlar bilan ishlashga mo`ljallangan Microsoft Access dasturi bo`lib, bu dastur Visual Basic for Application dasturlash muxitida makroslar yaratish va boshqa bir qancha imkoniyatlarga egaki. bu foydalanuvchiga xar tomonlama mukammal bo`lgan xujjatlar tayyorlashga yordam beradi