O„zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari

So`rov:
SELECT * FROM zavod_xodimlari

UNION ALL
SELECT * FROM kon_xodimlari; Natija:




9.7 – rasm. Zavod_xodimlari va Kon_xodimlari jadvallarini Union operatori orqali birlashtirish natijasi.
53

4. 
   INTERSECT yordamida jadvallar kesishmasini topamiz;
   

So`rov:
SELECT *FROM zavod_xodimlari

INTERSECT
SELECT *FROM kon_xodimlari; Natija:

Xodim	FISH	manzili	lavozimi	Ish_sta	Oyligi
_				ji
id
3	Nazrullay	Lalmiko	Boyitish ishlari	15	10000000
	ev Oybek	r	menejeri
6	Duvlonov	Lalmiko	Ekologiya va atrof	16	10000000
	Bunyod	r	muhit ishlara
7	Shobotaye	Oqtosh	Loyihalash ishlari	14	9000000
	v Shahzod		muhandisi

9.8 – rasm. Zavod_xodimlari va Kon_xodimlari jadvallarini Inresect operatori qo‘llanilishi natijasi.

5. 
   MINUS yordamida 1-jadvalimizdan ikkinchisini ayirish amalini bajaramiz:
   

SELECT *FROM zavod_xodimlari

MINUS
SELECT *SELECT kon_xodimlari; Natija:

Xodim_i	FISH	Manzili	Lavozimi	Ish_staji	Oyligi
d
1	Eshbotayev	Lalmikor	Tegirmon	10	700000
	Sardor		mashinisti		0
2	Abirov Dilshod	Marjonbulo	Labaratori	15	900000
		q	ya mu		0
4	Soliyev	Marjonbulo	Xavsizlik	10	700000
	Elmurod	q	ishlari		0
5	Muhammadiye	Olmali	Gruz	12	800000
	v Begzod		mashinisti		0

9.9– rasm. Zavod_xodimlari va Kon_xodimlari jadvallarini Inresect operatori qo‘llanilishi natijasi.

54

Vazifalar

1. 
   Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun MySQL da union, intersect va minus standart so`zlari bilan ishlang.
   

2. 
   Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).
   

Nazorat savollari

1. 
   UNION standart so`zi nima maqsadda foydalaniladi?
   

2. 
   MINUS standart so`zi qanday hollarda qo`llaniladi?
   
3. 
   INTERSECT standart so`zi nima maqsadda foydalaniladi?
   
4. 
   UNIONning qanday ko`rinishlari mavjud?
   
5. 
   MBda birlashtirish nima?
   
6. 
   MBda qo`shish amali qaysi standart so`zi bilan qo`llaniladi?
   
7. 
   MBda ayirish amali deganda nima tushiniladi?
   
8. 
   Standart so`zlarning qo`llanish sintaksisini ko`rsating.
   
9. 
   UNION ALL standart so`zining UNIONdan farqi nimada?
   
10. 
    Hisoblash algebrasi nima?
    

55

10 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Standart funksiyalardan foydalanib so„rovlar yaratish
Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar bazasidan foydalanib standart funksiyalardan foydalanib so‗rovlar yaratishni o`rganish.
Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi shakllantirilgandan so`ng ob`yektlardagi ma`lumotlar ustida o`zgartirishlar qilish uchun standart funksiyalardan foydalanib ishlash mumkin.
Uslubiy ko`rsatmalar:

Standart funksiyalar:

LOWER - satrni kichik harfga o'zgartiradi

UPPER - satrni katta harfga o'zgartiradi
RPAD – O'ng qatorni ma'lum bir uzunlikdagi boshqa qator bilan bog'laydi
REPLACE – Satr ichidagi barcha substringlarning o'rnini yangi pastki satr bilan almashtiradi
UCASE – Satrni katta harfga o'zgartiradi

REVERSE – Satrni o'zgartiradi va natijani qaytaradi

FORMAT - Raqamni "#, ###, ###. ##" kabi formatga, o'nlik
kasrlarning aniqlangan soniga qadar aylantiradi.
INITCAP - ifodaning sonli turga mansubligini aniqlaydi (MySqlda bu buyruq bajarilmaydi)
LPAD - funktsiyasi satr boshiga to'ldirilgan belgilar qo'shib asl satrdan olingan belgilangan uzunlikdagi satrni qaytaradi (agar manba satridagi belgilar soni belgilanganidan kam bo'lsa yoki "ortiqcha" belgilarni bekor qilish agar manba satridagi belgilar soni belgilanganidan ko'p bo'lsa).
RPAD -funktsiyasi satr boshiga to'ldirilgan belgilar qo'shib asl satrdan olingan belgilangan uzunlikdagi satrni qaytaradi (agar manba satridagi belgilar soni belgilanganidan kam bo'lsa yoki "ortiqcha" belgilarni bekor qilish agar manba satridagi belgilar soni belgilanganidan ko'p bo'lsa).
LENGTH- Qator uzunligini qaytaradi (baytda).
LTRIM - qator boshidagi bo‘sh joylar (probel)larni o‘chiradi. RTRIM -funksiyasi satr oxiridagi bo'sh joyni olib tashlash
orqali asl nusxadan olingan satrni qaytaradi.
56

LEFT -funktsiyasi asl satrning boshlang'ich satrini qaytaradi RIGHT- funktsiyasi belgilangan sondan tashkil topgan pastki

qatorni qaytaradi.
Ishni bajarish tartibi
Korpus nomli jadvalga yuqorida ko`rsatilgan buyruqlarini tadbiq qiling.

1. 
   So`rov: Select * from korpus; Natija:
   

10.1 – rasm. Korpus jadvalidagi ma‘lumotlarni ko‘rish.

2. 
   So`rov: Select LOWER(korpus_nomi) from korpus;
   

Natija:



10.2 – rasm. Lower() funksiyasining qo‘llanishi.

3. 
   So`rov: Select UPPER(korpus_nomi) from korpus;
   

Natija:



10.3– rasm. Upper() funksiyasining qo‘llanishi.
57

4. 
   Initcap-ifodaning sonli turga mansubligini aniqlaydi(MySqlda bu buyruq bajarilmaydi);
   

4. 
   Lpad ('', , '').
   

So`rov: Select LPAD(korpus_nomi,5,‟mayda‟) as newarea from korpus;

Natija:



10.4 – rasm. LPAD() funksiyasining qo‘llanishi.

6. 
   Rpad ('', , '').
   

So`rov:Select RPAD (korpus_nomi,3,‟may‟) as qisqartirma from korpus;
Natija:



4.5 – rasm. RPAD() funksiyasining qo‘llanishi.

7. 
   Length (''), octet_length ('')
   

So`rov: select Length(korpus_nomi) from korpus; Natija:




10.6– rasm. Length() funksiyasining qo‘llanishi.

58

8. 
   LTRIM, RTRIM - Satrning chap va ong tomonidagi probellarni olish.
   

So`rov: Select id, FISH, turar_joyi, LTRM(turar_joyi), RTRM(turar_joyi) from master;
Natija:



10.7– rasm. LTRIM(), RTRIM() funksiyalarining qo‘llanishi.

9. 
   LEFT(qator,miqdor) – qatorning chap tomonidan, ko‘rsatilgan miqdordagi belgilarni qaytaradi.
   

So`rov: Select Left(korpus_nomi,5) as korpus_nomi from korpus; Natija:



10.8 – rasm. Left() funksiyasining qo‘llanishi.

10. 
    RIGHT(qator, miqdor) - qatorning o‘ng tomonidan, ko‘rsatilgan miqdordagi belgilarni qaytaradi;
    

So`rov: Select Right(korpus_nomi, 4) as korpus_nomi from korpus;
Natija:



10.9 – rasm. Right() funksiyasining qo‘llanishi.
59


Vazifalar

1. 
   Yuqorida ko`rsatilganlardan foydalanib tanlangan variyantga muvofiq mavzu uchun MySQL da standart funksiyalar bilan ishlang.
   

2. 
   Bajarilgan ishlar haqida hisobot tayyorlang (1-2-ilovalarga qarang).
   

Nazorat savollari

1. 
   Standart so`zlarning qo`llanish sintaksisini ko`rsating.
   

2. 
   LOWER() funksiyasining vazifasi nima?
   
3. 
   UPPER () funksiyasining vazifasi nima?
   
4. 
   RPAD () funksiyasining vazifasi nima?
   
5. 
   LPAD () funksiyasining vazifasi nima?
   
6. 
   RPAD () funksiyasining vazifasi nima?
   
7. 
   LTRIM () funksiyasining vazifasi nima?
   
8. 
   RTRIM () funksiyasining vazifasi nima?
   
9. 
   RIGHT() funksiyasining vazifasi nima?
   

60

11 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Agrеgat funksiyalardan foydalanish
Ishdan maqsad: Berilgan predmet soha ma`lumotlar
bazasida agregat funksiyalaridan foydalanishni o`rganish.

Masalani qo`yilishi: Predmet soha ma`lumotlar bazasi

shakllantirilgandan so`ng ob`yektlardagi ma`lumotlarni guruhli

agregat funktsiyalar orqali ishlash.
Uslubiy ko`rsatmalar: Guruxli (agregat) funksiyalar. Agregat (yoki STATIK) funksiyalar sonli yoki hisoblanuvchi ustunlar bilan ishlaydi.Guruhli funksiyalar jadvaldan yig`ilgan axborotlarni olish uchun xizmat qiladi. Bu funksiyalari jadvaldagi satrlar guruhi bilan amal bajarib, 1 ta natija chiqaradi. Agregat funksiya argumenti butun ustun bo‗lib, bitta qiymat qaytaradi.
Select so`rovida guruhli funksiyalar maydon nomlari kabi ishlatiladi. Maydon nomlari funksiyalar argumentlari sifatida keladi.
Agregat (yoki STATIK) funksiyalar sonli yoki hisoblanuvchi ustunlar bilan ishlaydi. Agregat funksiya argumenti butun ustun bo‗lib, bitta qiymat qaytaradi.
Bu funksiyalarni ko‗rib chiqamiz:

• 
  SUM() – Ustundagi hamma qiymatlar summasini hisoblaydi.
  

• 
  AVG() – Ustundagi hamma qiymatlar o‗rtasi qiymatini hisoblaydi.
  

• 
  MIN() – Ustundagi hamma qiymatlar eng kichigini aniqlaydi.
  

• 
  MAX() – Ustundagi hamma qiymatlar eng kattasini aniqlaydi.
  

• 
  COUNT()– Ustundagi qiymatlar sonini hisoblaydi.
  
• 
  COUNT(*)– So‗rov natijalari jadvalidagi satrlar sonini
  

hisoblaydi.

Agregatlash argumenti bo‗lib ustun nomidan tashqari ixtiyoriy matematik ifoda xizmat qilishi mumkin.