|
2. Kompyuterning markaziy protsessori qanday vazifani bajaradi?
Zamonaviy kompyuterlar protsessorlarining tuzilishlari va ularni qanday ishlashlarini
o‘rganish anchagina murakkab jarayon ekanligi hisobga olgan holda, ushbu mavzuga
oid asosiy tushunchalar va jihatlarni avval, 8-razryadli protsessor va u asosida qurilgan
kompyuterning qanday tuzilganligi va qanday ishlashini batafsil qo‘rib chiqish bilan
boshlaymiz. Hozirda kompyuterning qanday tuzilganligi va qanday ishlashini, ya’ni
kompyuter arxitekturasini o‘rganish uchun mo‘ljallangan bir nechta o‘quv elektron
stendlari ishlab chiqilgan, bunday stendlarga misol qilib - УМПК-80, 8088 trasseri va
Pep8 kabi elektron stendlari keltirish mumkin. Bu o‘quv stendlari yordamida mos
holda 8, 16 va 32-razryadli protsessorlarning va ular asosida qurilgan
kompyuterlarning tuzilishlari va qanday ishlashlarini o‘rganish imkoniyatlari mavjud.
Kompyuter protsessorining, va umuman kompyuterning tuzilishi va qanday
ishlashini o‘rganish jarayonida - protsessor, xotira va ma’lumotlarni kiritish-chiqarish
qurilmalari degan tushunchalar muhim tushunchalar hisoblanadi.
Kompyuter markaziy protsessorining vazifasi - asosiy, ya’ni tezkor xotirada
yozilgan dasturlarni bajarish hisoblanadi. Markaziy protsessorning bu vazifani amalga
oshirish jarayonini qisqacha qilib quyidagicha ifodalash mumkin: markaziy protsessor
xotirada yozilgan buyruqlarni chaqirib oladi, buyruqlarni qanday buyruqlar ekanligini
aniqlaydi va ularni ma’lum bir ketma-ketlikda bajarilishini ta’minlaydi.
Kompyuterni va uning protsessorini tashkil etuvchi qurilmalar - shinalar orqali
bog‘langan bo‘ladi. Shina deganda parallel o‘tkazgichlar to‘plamlaridan iborat
bo‘lgan, adreslar, ma’lumotlar va boshqarish signallarini uzatib berilishini
ta’minlaydigan «qurilmalar» tushuniladi. Ko‘pincha shina deganda parallel
o‘tkazgichlar to‘plami tushuniladi, aslida esa shina turli xil ma’lumotlarni uzatish
uchun mo‘ljallangan qurilma sifatida ishlab chiqilgandir. Uning tarkibida
ma’lumotlarni uzatish jarayonida kerak bo‘ladigan - registrlar, turli xildagi kombinator
elementlar va mantiqiy sxemalar mavjud bo‘ladi.
Protsessor ichida joylashgan registrlar to‘plamlari - uning ichki xotirasi deb
ataladi. Ichki xotira - dasturlarni bajarilishi davomida hosil bo‘ladigan oraliq natijalarni
va boshqarish buyruqlarini vaqtincha saqlash vazifalarini bajaradi. Bu xotira har biri
ma’lum bir vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan, bir-nechta registrlar
to‘plamlaridan iboratdir. Odatda ushbu registrlarning uzunliklari bir xil - 8, 16 yoki 32
razryadga ega bo‘ladi. Registrlar protsessorning ichida joylashganligi sababli, ularga
ma’lumotlarni yozish (o‘qish) juda tez amalga oshiriladi.
Protsessor tarkibidagi muhim registrlardan biri PC (Program Counter) - buyruqlar
sanagichi registridir, ushbu registr IP (Instruction Pointer) - buyruqlarni ko‘rsatuvchi
registri ham deb ataladi. Bu registr tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan
buyruqlarning xotiradagi adresini ko‘rsatib turadi.
Muhim registrlardan yana biri, bu buyruqlar registri (Instruction Register - IR)
hisoblanadi. Unda tartib bo‘yicha bajarilishi kerak bo‘lgan buyruq yozilgan bo‘ladi.
Ko‘pgina kompyuterlarning protsessorlari, tarkibida turli xil vazifalarni bajarish uchun
mo‘ljallangan turli xil registrlar to‘plamlariga ega bo‘ladi.
Protsessorda xotira yoki registrlarni adreslashning to‘rtta xili mavjud:
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri adreslash – buruqning ikkinchi va uchinchi baytlari xotira
adresidan iborat bo‘ladi. Bunda adresning kichik bayti buyruqning ikkinchi baytiga,
katta bayti esa buyruqning uchinchi baytiga yozilgan bo‘ladi.
2. Murojaat qilinadigan registrni ko‘rsatib adreslash. Buyruqning o‘zida ma’lumot
yozilgan registrning yoki bir juft registrlarning adreslari yozilgan bo‘ladi.
3. Registrlar yordamida bilvosita adreslash. Buyruqda, xotira adresi yoki ma’lumotlar
yozilgan bir juft registr ko‘rsatiladi.
4. Bevosita adreslash. Ma’lumot buyruqning o‘ziga yozilgan bo‘ladi.
Uzilishlar, shartli yoki shartsiz o‘tish buyruqlari bo‘lmagan taqdirda, protsessor
buyruqlarni - xotiraning ketma-ket joylashgan yacheykalaridan o‘qib olish bilan
dasturni bajarishni yo‘lga qo‘yadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
