O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fakultet: “Kompyuter injiniringi” Kafedra

Server – tarmoq abonenti bo‘lib, u o‘z resurslarini boshqa abonentlarga foydalanishga berib, lekin o‘zi boshqa abonentlar resurslaridan foydalanmaydi, ya’ni faqat tarmoqqa ishlaydi. Tarmoqda server bir nechta bo‘lishi mumkin, server uchun eng quvvatli kompyuter bo‘lishi shart emas. Ajratilgan server-bu server faqat tarmoq masalalari uchun xizmat qiladi. Ajratilmagan server tarmoqqa xizmat ko‘rsatishdan tashqari boshqa masalalarni xam xal qilishi mumkin.

Mijoz – faqat tarmoq resurslaridan foydalanib, tarmoqqa o‘z resurslarini ajratmaydigan tarmoq abonentiga aytiladi, ya’ni tarmoq unga xizmat qiladi. Kompyuter – mijoz xam ko‘pincha ish stantsiyasi deyiladi. Odatda xar bir kompyuter bir vaqtning o‘zida xam mijoz va shuningdek server bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha server va mijozni kompyuterni o‘zi deb tushunilmaydi, bu kompyuterda ishlatilayotgan dasturiy ilovalarni tushuniladi. Bu xolda tarmoqqa o‘z resurslarini berayotgan ilova serverdir, faqat tarmoq resurslaridan foydalanayotgan ilova esa mijozdir.

Tarmoqni uch xil topologiyasi mavjuddir.

• 
  shina (bus), xamma kompyuterlar bitta aloqa yo‘liga parallel ulangan va axborot xar bir kompyuterdan bir vaqtning o‘zida qolgan kompyuterlarga uzatiladi;
  
• 
  yulduz (zvezda, star) bitta markaziy kompyuterga qolgan xamma tashqi kompyutrlar ulanadi, xar bir kompyuter aloxida o‘z aloqa yo‘llaridan foydalanadi;
  
• 
  xalqa (koltso, zing), xar bir kompyuter xar doim axborotni faqat bitta zanjirda joylashgan keyingi kompyuterga uzatadi, axborotni esa zanjirda bitta oldinda joylashgan kompyuterdan oladi va bu zanjir yopiq ya’ni xalqasimondir.
  

Yulduz topologiyasining katta afzalligi shundan iboratki, xamma ulanish nuqtalari bir joyda jamlangandir. Bu xususiyati tufayli tarmoq ish faoliyatini oson nazorat qilishga, nosozliklarni u yoki bu abonentni tarmoq markazidan oddiy uzib qo‘yib tuzatishga (bu xolatni shinada amalga oshirib bo‘lmaydi), tarmoqni xayotiy muxim nuqtalaridan begona abonentlarni ulash imkoniyatini chegaralash kabi qulayliklarni beradi.

Xamma ishlab chiqariladigan kabellarni uch turga bo‘lish mumkin:

• 
  o‘ralgan juft simli kabel (o‘rama juft, twisted pair), ular ximoyalangan yaa’ni ekranlashtiriladi (ekranirovanno‘e, shielded twisted pair, stop) va ximoyalanmagan ya’ni ekranlashtirilmagan (neekranirovanno‘e, unshielded twisted pair, UTP);
  
• 
  koaksial kabellar (coaxial cable);
  
• 
  optik tolali kabellar (optovolokonno‘e kabeli, fiber optic).
  

Kabelning xar bir turining o‘z afzalliklari va kamchiliklari mavjuddir, shuning uchun kabel turini tanlanganda xal qilinayotgan masalaning xususiyatini, shuningdek aloxida olingan tarmoq xususiyatini va avvaldan mavjud bo‘lgan barcha korxona standartlarining o‘rniga, 1995 yilda qabul qilingan EIAG‘TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standard) standarti mavjud bo‘lib, xozirgi vaqtda shu standartdan foydalaniladi.

O‘ralgan juftlik tarmoq qurilmalarining eng kam to‘plamining elementlari quyidagilardan tashkil topgan:

• 
  RJ-45 UTP-raz’emli tarmoq adapteri (tarmoqqa birlashtirilgan kompyuterlar soniga teng);
  
• 
  ikki uchida RJ-45 raz’emli kabel bo‘lagi (ulangan kompyuterlar soniga qarab);
  
• 
  bitta kontsentrator, qancha kompyuterlarni UTP-port JR-45 raz’emi orqali birlashtira olsa.
  

Yana bir muxim masala – kompyuterlarni tanlash. Agar ishchi stantsiyalar yoki ajratilmagan serverlar uchun korxonada bo‘lgan kompyuterlarni ishlatilsa, bunda ajratilgan serverni tarmoq uchun maxsus sotib olish yaxshiroq. Agar bu katta tezlikda ishlaydgan maxsuslashtirilgan kompyuter-server bo‘lib, tarmoqning o‘ziga xos ehtiyojlarini hisobga olgan xolda loyihalashtirilgan bo‘lsa yaxshi (bunday Serverlar barchi yirik kompyuter ishlab chiqaruvchilar tomonidan tayyorlanadi).

Serverlarga talablar quyidagicha:

• 
  eng tez ishlaydigan protsessor (yoki bir nechta protsessorlar).
  
• 
  katta xajmdagi operativ xotira (64-128MS dan kichik bo‘lish kerak emas). Bu protsessorning tez ishlashidan ham muhumroq, chunki disk axborotlarni keshirlashini unumdorlikroq ishlatishiga imkon yaratadi.
  
• 
  katta hajmdagi tezkor qattiq disklar. Serverga ulangan har bir ishchi stantsiyaga 200 Mb dan kam bo‘lmaganni xozir tavsiya etiladi, garchi ko‘p xollarda disk xududini kichikroq xajmi bilan kifoyalanishi ham operatsion sistema bilan to‘g‘ri kelishi kerak (ya’ni OS bilan birga bo‘ladigan ular drayverlari drayverlar to‘plamiga kirishi majbur).
  

video monitorlar, klaviaturalar va sichqonlar serverning majburiy anjomlari hisoblanmaydi, chunki server, odatda, oddiy Kompyuter rejimida hech qachon ishlamaydi.

Kommutator OSI modelining kanal (ikkinchi) darajasida ishlaydi. Kommutatorlar ko‘prikli texnologiyalar yordamida ishlab chiqilgan va ko‘pincha ko‘prik ko‘prigi sifatida qaraladi. Tarmoq sathiga asoslangan bir nechta tarmoqlarni ulash uchun ruter (OSI qatlami 3) xizmat ko‘rsatadi.Tegishli qurilmadan trafikni boshqalarga taqsimlovchi konsentratordan farqli o‘laroq, kommutator faqat ma'lumotni qabul qiluvchiga etkazib beradi (istisno tarmoqning barcha tugunlariga translyatsiya qilish va kommutatorning chiqish portini bilmagan qurilmalar uchun trafik). Bu tarmoq ishlashi va xavfsizligini yaxshilaydi, tarmoqning qolgan qismini ular uchun mo‘ljallanmagan ma'lumotlarni qayta ishlashga ehtiyoj (va qobiliyat) dan xalos qiladi.Switch xotirasida mezbon switch port MAC-manzillar bilan mosligini bildiradi stol, kommutatsiya (assotsiativ xotira deb ataladi) tutadi. Kommutator yoqilganda, bu jadval bo‘sh va u ta’lim rejimida ishlaydi. Ushbu rejimda, har qanday port ma'lumotlarga bosh kommutatori barcha boshqa portlar uzatiladi. Bu holda, switch rom (ramkalar) tahlil va yuborish xost MAC-manzil belgilash, bir muncha vaqt uchun jadvalga uni qo‘yadi. switch portlari bir uy egasi uchun mo‘ljallangan ramkani etib, agar keyinchalik, MACmanzil ramka faqat jadvalda ko‘rsatilgan port orqali o‘tadi, jadvalda allaqachon. Belgilangan mezbonning MAC manzili biron-bir kommutator port bilan bog'lanmagan bo‘lsa, ramka uni qabul qilingan portdan tashqari barcha portlarga yuboriladi. Vaqt o‘tib, kommutator barcha faol MAC manzillari uchun jadval hosil qiladi, buning natijasida trafik mahalliylashadi.Ulanishning uchta usuli bor. Ularning har biri kutish vaqti va uzatishning ishonchliligi kabi parametrlarning kombinatsiyasidir.Qidiruv saqlash (Store and Forward) yordamida. O‘chirish freymidagi barcha ma'lumotlarni o‘qiydi, xatolar uchun tekshiradi, komitet portini tanlaydi va unga ramka yuboradi.To‘xtatish. Kommutator faqatgina freymda belgilangan manzilni o‘qiydi va so‘ngra ishlaydi. Ushbu rejim uzatish kechikishlarini qisqartiradi, lekin unda xatolarni aniqlash usuli yo‘q.Parchalangan (fragmentsiz) yoki gibrid. Ushbu rejim uchidan uchigacha rejimining o‘zgarishi. Transmissiya filtrlashning to‘qnashuv qismlarini yaratgandan so‘ng amalga oshiriladi (freymning birinchi 64 baytlari xato mavjudligi uchun tahlil qilinadi va uning mavjud bo‘lmasa, freymlar bir usulda ishlanadi)."Kommutatsiya qarorini qabul qilish" bilan bog'liq kechikish kvadratchani o‘tish portiga kiritish va chiqish kerak bo‘lgan vaqtga qo‘shiladi va u bilan birga kommutatorning umumiy kechikishini belgilaydiKommutatsiya simmetriya xususiyati har bir port uchun tarmoqli kengligi nuqtai nazaridan kommutator xususiyatlarini beradi. Barcha portlar 10 Mb / s yoki 100 Mb / s uzatish kengligi bo‘lsa simmetrik switch, masalan, bir xil tarmoqli kengligi bilan portlari orasidagi ulanishlar yoqilganini ta'minlaydi_.

3.1-rasm.Kommutataorning tarmoqda ishlash jarayoni_.