|
Belgilar
Afsona kirish va chiqish chiziqlarini o'z ichiga olgan to'rtburchakdir.
Elementlarning kirish chiziqlari chap tomonda, chiqish chiziqlari esa o'ng
tomonda joylashgan. Xuddi shu narsa sxemali butun varaqlarga ham
tegishli: chap tomonda barcha signallar kirish, o'ng tomonda chiqish. Bu
kitobdagi chiziqqa o'xshaydi - chapdan o'ngga, shuning uchun uni eslab
qolish osonroq bo'ladi. To'rtburchak ichida element tomonidan
bajariladigan funktsiyani bildiruvchi belgi mavjud.
Mantiqiy elementlarni ko'rib chiqish AND elementidan boshlanadi.
1-rasm. VA darvozasi
Uning grafik belgilanishi 1a-rasmda ko'rsatilgan. AND funksiyasining
belgisi inglizcha “&” belgisidir
Ingliz tili
ittifoqning o'rnini bosadi "va",
axir, bu "soxta fan" la'nati burjuaziyada o'ylab topilgan.
Elementning kirishlari 1 va 2 indekslari bilan X sifatida, chiqish funksiyasi
sifatida esa Y harfi bilan belgilanadi. Xuddi maktab matematikasidagi
kabi, masalan, Y = K*X yoki umuman, Y = f(x) . Element ikkitadan ortiq
kirishga ega bo'lishi mumkin, bu faqat hal qilinayotgan muammoning
murakkabligi bilan chegaralanadi, lekin faqat bitta chiqish bo'lishi
mumkin.
Elementning mantig'i quyidagicha: Y chiqishida yuqori darajadagi
kuchlanish faqat AND-X1 kirishida VA-X2 kirishida yuqori darajadagi
kuchlanish mavjud bo'lganda bo'ladi. Agar elementda 4 yoki 8 ta kirish
bo'lsa, u holda ko'rsatilgan shart (yuqori darajadagi mavjudligi) barcha
kirishlarda bajarilishi kerak: AND-kirish 1, AND-kirish 2, AND-kirish3
.....Va-kirish N. Faqat bu holatda chiqish ham yuqori bo'ladi.
VA elementining mantiqini tushunishni osonlashtirish uchun 1b-rasmda
uning analogi kontakt diagrammasi ko'rinishida ko'rsatilgan. Bu erda Y
elementining chiqishi HL1 chiroq bilan ifodalanadi. Agar chiroq yonib
tursa, u holda bu AND elementining chiqishida yuqori darajaga to'g'ri
keladi Ko'pincha bunday elementlar 2-I, 3-I, 4-I, 8-I deb ataladi. Birinchi
raqam kirishlar sonini ko'rsatadi.
X1 va X2 kirish signallari sifatida fiksatsiyasiz oddiy "qo'ng'iroq" tugmalari
ishlatiladi. Tugmalarning ochiq holati past darajadagi holat, yopiq holat
esa, albatta, yuqori. Diagrammada quvvat manbai sifatida galvanik
batareya ko'rsatilgan. Tugmalar ochiq holatda bo'lsa-da, chiroq, albatta,
porlamaydi. Chiroq faqat ikkala tugma bir vaqtning o'zida bosilganda
yonadi, ya'ni. I-SB1, I-SB2. Bu AND elementining kirish va chiqish
signallari orasidagi mantiqiy bog'liqlikdir.
VA elementining ishlashining vizual tasvirini 1c-rasmda ko'rsatilgan vaqt
diagrammasiga qarash orqali olish mumkin. Birinchidan, X1 kirishida
yuqori darajadagi signal paydo bo'ladi, lekin Y chiqishida hech narsa sodir
bo'lmadi, hali ham past darajadagi signal mavjud. X2 kirishida signal
birinchi kirishga nisbatan biroz kechikish bilan paydo bo'ladi va Y
chiqishida yuqori darajadagi signal paydo bo'ladi.
X1 kiritish pasayganda, chiqish ham pasayadi. Yoki boshqacha qilib
aytadigan bo'lsak, ikkala kirish yuqori bo'lsa, chiqish yuqori darajada
saqlanadi. Xuddi shu narsani ko'p kirishli VA elementlari haqida ham
aytish mumkin: agar u 8-AND bo'lsa, chiqishda yuqori darajaga erishish
uchun barcha sakkizta kirishda bir vaqtning o'zida yuqori darajani ushlab
turish kerak.
Ko'pincha ma'lumotnoma adabiyotlarida kirish signallariga qarab
mantiqiy elementlarning chiqish holati haqiqat jadvallari shaklida
beriladi. Ko'rib chiqilayotgan 2-I element uchun haqiqat jadvali 1d-
rasmda ko'rsatilgan.
Jadval ko'paytirish jadvaliga biroz o'xshaydi, faqat kichikroq. Agar siz uni
diqqat bilan o'rgansangiz, chiqish faqat yuqori darajadagi kuchlanish yoki
bir xil bo'lsa, ikkala kirishda ham mantiqiy birlik mavjud bo'lganda yuqori
bo'lishini sezasiz. Aytgancha, haqiqat jadvalini ko'paytirish jadvali bilan
taqqoslash tasodifiy emas: elektronika muhandislari barcha haqiqat
jadvallarini, ular aytganidek, yoddan bilishadi.
Shuningdek, AND funksiyasi yordamida tasvirlash mumkin. Ikki kiritishli
element uchun formula quyidagicha ko'rinadi: Y = X1*X2 yoki boshqa
yozish shakli Y = X1^X2 .
Keyinchalik OR mantiqiy elementini ko'rib chiqamiz.
2-rasm. OR darvozasi
Uning grafik belgilanishi hozirgina muhokama qilingan VA elementiga
o'xshaydi, faqat 2a-rasmda ko'rsatilganidek, AND funktsiyasini
bildiruvchi & belgisi o'rniga to'rtburchak ichiga 1 raqami yozilgan. Bunday
holda, u OR funktsiyasini anglatadi. Chap tomonda X1 va X2 kirishlari
joylashgan bo'lib, ular AND funksiyasidagi kabi ko'proq bo'lishi mumkin,
o'ngda esa Y harfi bilan belgilangan chiqish.
Mantiqiy algebra formulasi shaklida OR funksiyasi Y = X1 + X2 shaklida
yoziladi.
Ushbu formulaga ko'ra, X1 kirish, YOKI X2 kirish yoki ikkala kirish bir
vaqtning o'zida yuqori bo'lganda Y to'g'ri bo'ladi.
2b-rasmda ko'rsatilgan aloqa diagrammasi hozirgina aytilgan narsalarni
tushunishga yordam beradi: tugmalardan birini (yuqori darajali) yoki
ikkala tugmani bir vaqtning o'zida bosish yorug'likning porlashiga olib
keladi (yuqori daraja). Bunday holda, tugmalar X1 va X2 kirish signallari,
lampochka esa chiqish signali Y. Eslab qolishni osonlashtirish uchun vaqt
diagrammasi va haqiqat jadvali mos ravishda 2c va 2d-rasmlarda
ko'rsatilgan: bu ko'rsatilgan kontakt sxemasining ishlashini diagramma va
jadval bilan tahlil qilish uchun etarli, chunki barcha savollar yo'qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
