O‘zbеkiston rеspublikasi axborot tеxnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al – xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti farg‘ona filiali

Tyutor (o`qituvchi)interfeysi
MOODLE tizimiga yangi kurslarni yaratish, talabalarga tegishli yordamlar va maslahatlar berish ma’suliyatini tьyutor (kurs o`qituvchisi) bajaradi.
Kurs o`qituvchisi yaratilajak o`quv kursini qanday kommunikatsiya elementlari (chat, forum) mavjud bo`lishligini o`quv jarayoni qanday trayektoriya orqali amalga oshirish jarayonini tashkillashtirish imkoniyatiga ega. Tьyutor (o`qituvchi)ning kursni tahrirlash oynasi keltirilgan bo`lib, “Elektron pedagogika”fani misolida o`quv jarayoni tashkillashtirilgan.

2.1.7-rasm Tьyutor (o`qituvchi)ning kursni tahrirlash oynasi
O`quv jarayoni10 xaftalik ko`rinishda keltirilgan. Kurs o`qituvchisi har bir o`quv jarayoniga tegishli topshiriqlarni maxsus e’lonlar oynasi orqali yoki avtomatik ravishda har bir foydalanuvchining shaxsiy elektron pochtasiga jo`natishi mumkin bo`ladi.

2.1.8-rasm Kurs elementlarini qo`shish oynasi
Shuningdek kurs o`qituvchisi(tьyutori) o`quv jarayonidan kelib chiqqan holda qo`yida ko`rsatilgan kurs elementlarini har bir haftalik mashg`ulotlariga integratsiyalashtirishi mumkin bo`ladi. Xususan, chat, Anketa, Dars modeli, Forum, Glossariy, Ma’lumotlar ombori, Scorm/AICC, So`rovlar, test topshiriqlari va Web2 elementlari bo`lmish Wiki elementlarini kiritish imkoniyatiga ega bo`ladi.
MOODLE tizimiga o`quv jarayoniga oid o`zgartirishlarni “Boshqarish” paneli orqali qo`yidagi amallarni bajarish mumkin: kursni tahrirlash, o`rnatishlar, rollarni tayinlash, baholar, guruhlar, kursni rezerv nusxa olish, kursni tiklash, import, hisobotlar, savollar va kursga oid faylar shuningdek, foydalanuvchilar haqida ma’lumotlarni olish mumkin bo`ladi
Kursda o`qituvchi kalendar blokini joylashtirishi mumkin. Kalendarda bugungi kun ramka bilan belgilanib, qolgan kunlar har xil rangli bo`lishi mumkin, sababi u kunlarga nimadir belgilangan bo`lishi mumkin.
Har bir foydlanuvchikalendardan foydalana olishi mumkin, xuddi kalendarda belgilangan kunlari va ular xaqida ma’lumotlar butun kursga ochiq ravon bo`ladi. Undan tashqari bu kalendarda o`qituvchi barchaga tegishli bo`lgan kunlarni ham belgilashi belgilangan ma’lumot har hafta yetkazilishi lozim bo`lsa u holda sozlash paneli orqali bu kunni har haftali qilib saqlab qo`yish lozim.
O`qituvchiga shart emas har doim ma’lumotlarni kiritib turish, chunki tizim o`zida belgilangan doimiy xabarlar va ma’lum kunlarni o`zi avtomatik tarzda qo`shib boradi. Agarda ma’lum bir kunda belgilangan ma’lumotni ochish kerak bo`lsa, u holda shu kunga kursorni keltirib tugmachani bosish kifoyadir. Shu zahoti shu kun bilan bog`liq ma’lumotlar ochiladi.
O`quvchilarning muloqoti biz yaratgan MOODLE tizimida ko`zda tutilib qulay tarzda yuritilgan .

2.1.9-rasm Muloqot oynasi
Xabarlar almashinuvi alohida blokda berilgan. Unda muloqotchilar Tьyutor tomonidan ro`yhatini sozlash mumkin. Undan tashqari xabarlarni tekshirish, kuzatish va ularni ta’qiqlab qo`yish mumkin. Ma’lumotlar almashinuvi blokida ma’lumotlar soni va har bir o`quvchining xabarnomalarisoni ko`rsatiladi.
MOODLE tizimida o`quvchilari o`quv jarayonini boshlashlari bilan bilan: materiallarni ko`rish, topshiriqlarni bajarish,testda ishtirok etish va barcha harakatlarini hisobga olish uchun batafsil jurnal yurita boshlash funktsiyasi ishga tushirilgan.

2.1.10-rasm Hisobot jurnalining ko`rinishi
Sahifaning yuqori qismida jurnal filьtri parametrlarini berish mumkin:
-kurs nomi;
-guruh;
-ishtirokchini;
Mashg`ulot,kursning interfaol elementi yoki resursi.
Agar kursda faollik katta bo`lsa,jurnalda qayd etilgan voqealar bir nechta sahifada joylashishi mumkin. Uni qisqartirish uchun filьtrni aniqlashtirish mumkin.Masalan, faqat guruh emas,balki kursning aniq ishtirokchisi yoki aniq kunni olish mumkin.
Jurnalda quyidagi axborot qayd etiladi:
-voqea sanasi va vaqti ;
-Kurs ishtirokchisi IP adresi (manzili); -kurs ishtirokchisi tomonidan bajarilgan amal;
-qo`shimcha axborot.
Shunday qilib, MOODLE tizimida o`quvchilar faoliyatini kuzatish uchun foydalidir. Hisobot jurnali orqali o`quvchilarning qaysilari kurs materiallarini o`rganmoqda,kimlar esa biror marta ham kursga ko`z tashlamaganligini nazorat qilish mumkin.
Ba’zi holatlari o`qituvchilar reyting oynasini tuzishi mumkin va reyting oynasiorqali har bir talaba o`zining reyting natijalarini ko`rishi mumkin. Reytingda talabaning mashqlarni bajarishiga, aktivligiga va o`qish statistikasi hisobga olinadi.
Testdan o`tish uchun testni kurs elementlaridan tanlash lozim. Agarda kurs ko`p sahifalardan tashkil topgan bo`lsa, u holda testlar bo`limini tanlash mumkin.
“Testlar”ni ustiga sichqonchani keltirib tugmachani bosib va testlar oynasi ochiladi. Ulardan mos bo`lgan, yoki o`qituvchi tomonidan belgilangan testni aniqlab yechish mumkin.
MOODLE tizimida o`ziga testlar majmui mavjud bo`lib, har bir o`qituvchi o`ziga xos testlar tuzishi mumkin: vaqtiga, chegaralangan marotaba ishlash va taxminiy savollar tanlash bilan ifodalanadi.
Moodle ishlash malaka va ko`nikmni shakllantirish uchun ishchi muhitni yaratish va o`quv jarayonini tashkillashtirish
Moodle da o`quv jarayonini tashkillashtirishni o`rganish uchun Moodle bilan ishlash kerak.
Shu sababli tizimda ishlash uchun avval Moodle ning ish joyini tashkillashtirish kerak.
Tizimda ishlash orqali malaka va ko`nikmani hosil qilish uchun har hil variantlari mavjud.

№	Sayt nomi	Ishlash vaqti	Xususiyatlari
1	https://moodle.org/	Har 1 soatda kontent qayta tiklanib turadi	Moodle imkoniyatlarin i har xil rollarda kirib 1 soat davomida kurs yaratib, tanishib chiqish mumkin
2	https://www.gnomio.com	Chegaralanmagan .	Moodle imkoniyatlari bilan tanishib chiqish va kurs yaratish imkoniyatini beradi
3	http://www.keytoschool.com /	30 kun tekinga domen va xosting beradi	Moodle imkoniyatlari bilan tanishib chiqish
4	http://www.moonami.com/	30 kun tekinga domen va xosting beradi	Moodle imkoniyatlari bilan tanishib chiqish

2.1.1-jadval internet saytlar taxlili

1. 
   Sizning shaxsiy kompьyuteringizda Moodle lokal ko`rinishda o`rnatilgan bo`lishi mumkin
   
2. 
   Siz ishlayotgan OTM Moodle o`rnatilgan bo`lishi va sizga tizimga kirish uchun login va parolь bilan ta’minlangan bo`lishingiz mumkin.
   
3. 
   Internet muhitida ma’lum bir axborot tizimlari (servislar) orqali Moodle ni o`rnatilgan versiyasi bilan to`g`ridan to`g`ri ishlashingiz mumkin. Ayrim tizimlar bepul ishlash imkoniyatini beradi ayrimlari esa 30 kun davomida MOODLE imkoniyatlari bilan to`liq tanishish imkoniyatini yaratadi. Bu o`quv modulida moodle ishlash ko`nikmasini shakllantirish uchun va tizim orqali tinglovchilarning o`zlarining shaxsiy o`quv kurslarini yaratishlari va yaratilgan kursni taqdimot etishlari uchun yetarli bo`ladi deb hisoblaymiz.
   

Biz bu o`quv modulimizda 3- bandda keltirilgan yo`l orqali ishlashni o`rganamiz.
Internet muhitida Moodle o`quv jarayonini tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi axborot tizimlari bir nechatasi mavjud. Bu axborot tizimlari foydalanuvchiga Moodle barcha xususiyatlari bilan tanishish imkoniyatini beradi.
Ommaviy onlayn ochiq kurslar
Oxirgi ikki asrda o`rganiladigan bilimlar shunchalik darajada kengayib kettiki, oldingi olimlarni qomusshunos, qomusiy olim deb atashga majbur bo`lyapmiz. Nega? Hozir hech ham bir vaqtni o`zida falakshunoslik, jo`g`rofiya, fizika, kimyo, tibbiyot, matematika, falsafa va hokazolarni o`rganib bo`lmas darajaga yetdi.
Fundamental fanlar bilan birga gumanitar, insoniyat, jamiyat bilan bog`liq bilimlar ko`paydi. Barchasi faqat insoniyat rivoji, qulayligi, og`irini yengil qilish uchun xizmat qilishiga qaratilmoqda.
XXI asrni bemalol texnologiyalar va u bilan bog`liq bilimlar asri deya olamiz. Bilimlarni o`rganish turlari, yo`llari, usullarini kengaytirib yuborgan asr.
AQShning Stenford universiteti, Massachusets Texnologiya instituti (MTI) kabi bir necha nufuzli oliy o`quv yurtlari bepul “onlayn” kurslarini taqdim etmoqda. Tajriba tariqasida ilk bor tashkil etilayotgan mazkur darslar dunyoning barcha davlatlaridagi talabalar uchun ochiq. Qizig`i shundaki, ushbu kurslarda o`qish mutlaqo bepul va ularni muvaffaqiyatli tamomlaganlarga diplom (sertifikat) ham beriladi (ayrim kurslar tekin sertifikat berishadi lekin ko`p kurslarda ma’lum bir tulovdan keyin sertifikat olish mumkin).
Internet orqali o`quv materiallarini bepul va erkin tarqatishga mo`ljallangan “Ochiq darsxona” (Open courseware) deya nomlanuvchi elektron tizim bundan o`n yilcha muqaddam MTI tomonidan tashkil etilgan edi. Shundan so`ng yuzlab boshqa kollej va universitetlar ham o`quv materiallarini internetga barcha uchun bepul va ochiq qo`yish amaliyotini yo`lga qo`ydi. Bugunga kelib MTI va Stenford universiteti ushbu amaliyotni yangi bosqichga ko`tarishga qaror qildi.
Ular endi nafaqat kursda o`tiladigan materiallarni, balki darsning o`zini ham bepul taqdim etishmoqda.
Stenfordda kompyuter bo`yicha ikki mutaxassis dastlab “Sun’iy intellekt faniga kirish” (Introduction to Artificial Intelligence) nomli bepul “onlayn” kurs tashkil etdi.
Dunyoning 190 dan ortiq mamlakatidan jami 160 mingdan ziyod talaba kursga yozildi. Ko`ngillilar yordamida kurs materiallari qisqa muddat ichida dunyoning 44 tiliga tarjima ham qilindi. Ishtirokchilarning 23 ming nafari kurs materiallarini to`liq tamomlab, imtihonlardan muvaffaqiyatli o`tdi hamda ushbu kursni bitirganlik to`g`risidagi guvohnomaga ega bo`ldi.
2012-yil Stenford universiteti yana beshta bepul “onlayn” kursni tashkil etdi. Ularda o`qiyotgan talabalar soni yarim millionga yaqinlashgan.
Bu borada Massachusets Texnologiya instituti ham faollik ko`rsatmoqda. O`quv yurti tashabbusi bilan internet orqali bepul darslar beradigan “MITx” nomli yangi notijorat tashkiloti tuzildi. “MITx” qoshida ochilgan birinchi kurs – “Sxemalar va Elektronika” darsida qatnashish uchun yuz mingdan ziyod talaba ro`yxatdan o`tdi. “MITx” internet sahifasida yozilishicha, ro`yxatga yozilganlarning kamida 20 ming nafari dars mashg`ulotlarida to`liq va faol ishtirok etmoqda.

2.1.13-rasm Ommaviy onlay ochiq kurslarda tashkillashtirilgan kurslarning ko`rinishlari
Prinston universiteti, Berklidagi Kaliforniya universiteti, Michigan An-Arbor hamda Pensilvaniya universitetlari ham hamkorlikda bepul “onlayn” kurslarini tashkil etmoqda. Ushbu kurslar “Coursera” deb nomlangan internet saytida jamlangan. “Coursera”dan kurslarni nomlari va yo`nalishi bo`yicha yoki ularni taqdim etayotgan universitetlar bo`yicha qidirib topishingiz mumkin. Bepul darslarni taqdim etuvchi yana bir sayt “Udacity” bo`lib, u ham “Coursera” bilan birgalikda Stenford universiteti mutaxassislari tomonidan bunyod etilgan.
Dunyoning nufuzli universitetlari taqdim etayotgan ushbu bepul “onlayn” kurslari:

• 
  Coursera.org – https://www.coursera.org/
  
• 
  EdX – https://www.edx.org/
  
• 
  Udemy – https://www.udemy.com/ LinguaLeo – http://lingualeo.ru/ busuu – http://www.busuu.com/enc/
  
• 
  TED – http://www.ted.com
  

2.1.13-rasm Soursera. Rasmiysayti: www.coursera.org
Ushbuingliztilidagiloyihaharxilbilimlarbosqichibo`yichakurstizimlari nio`tkazadiganuniversitetlarbilanhamkorlikqiladi. Tinglovchilarfaqatginakurslarnioqibginaqolmasdan,
kursdoshlaribilangaplashaoladilar, Soursera
OOOKtestlarvaimtihonlartopshiradilar.