Oʻzbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

FIZIKA KAFEDRASI FIZIKA FANI

Fizika II fanidan ma’ruza mashg‘ulotlari uchun 3-topshiriq
Mavzu:Kristallarning sohaviy nazariyasi.
Bajardi:Xurramshoh Narzullayev
Toshkent-2022
Topshiriq rejasi:
1.Erkin elektronning energetic sathlari.
2.Energetik sohaviy nazariya asoslari.
3.Energetik sohalar bo‘yicha elektronlarning taqsimlanishi.
4.Valent, o‘tkazuvchanlik va taqiqlangan energetic sohalar.
5.Metellar, yarim o‘tkazgichlar va dielektriklar.
6.Xulosa.
7.Foydalanilgan adabiyotlar.
Qattiq jismlar o‘zlarining tuzilish xususiyatlariga
qarab quyidagi turlarga bo‘linadilar.
• Amorf moddalar, qandaydir aniq kristallik
tuzilmalarga ega bo‘lmagan moddalar;
• Polikristall moddalar, alohida dona – dona yoki
kichik sohali kristallik tuzilmalardan tashkil topgan
bo‘ladi. Har bir dona – dona tuzilmalar aniq kristall
tuzilmalardan iborat bo‘lib, ularning qo‘shni sohalardagi
o‘lchami va oriyentatsiyalari butunlay ihtiyoriy bo‘ladi.
• Monokristall moddalar, ularning atomlari fazoviy
tartibli joylashgan bo‘ladi va kristall panjara deb
ataladigan uch o‘lchamli davriy tuzilmani tashkil etadi.
Qattiq jismlarning kristall panjaralari rasmda keltirilgan tartibli davriy tuzilmalar modellari orqali tasvirlanadilar. Kristall panjarada kristall bo‘yicha davriy takrorlanadigan elementar yacheykani ajratish mumkin.
Kovalent bog‘lanish
Olmos. Uglerodning neytral atomlari, elektron bulutlarning tutashishi hisobiga, olmos kristalini hosil qiladilar.
Metall bog‘lanish
Natriy. Ishqor natriyning valent elektronlari o‘z atomlarini tashlab ketadilar va musbat ionlar elektron «suyuqlikga» cho‘ktirilgan holatda bo‘ladilar.
Yadrolar orasidagi fazoda elektron bulutlar zichligining ortishi tizim energiyasining kamayishiga va atomlar orasida tortishish kuchlarini vujudga keltiradi va kovalent bog‘lanishni hosil qiladi.
Kremniy, germaniy kristallarida elementar katakchadagi atom valent bog‘lanishni to‘rtta yaqin qo‘shni atomlar bilan hosil qiladi. Shu to‘rtta kovalent bog‘lanishlarni hosil qiluvchi har ikki elektron qarama-qarshi spinlarga ega bo‘ladi.
Kristallarda energetik sohalarni paydo bo‘lishi
Qattiq jismlarning sohaviy nazariyasi – kristallarda elektronlarning energetik spektrining kvant nazariyasidir, bu nazariyaga asosan energetik spektr ketma - ket joylashgan taqiqlangan va mumkin bo‘lgan energetik sohalardan tashkil topadi.
Metall kristall panjarasidagi bog‘lanish musbat ionlarning elektron gaz bilan o‘zaro ta’siri natijasida paydo bo‘ladi. Musbat ionlar orasidagi elektronlar yadrolarni bir-biriga tortadi va itarish kuchlarini muvozanatlaydi. Boshqa tarafdan, ionlar orasidagi masofa kamayishi bilan tortishish kuchlari orta boshlaydi.
Ikkita alohida joylashgan atomlarning energetik satxlari chizmasi
Ikkita litiy atomlari bir biridan ta’sirlashmaydigan masofada joylashgan bo‘lsa, ularning energetik sathlari chizmasi bir xil bo‘ladi: 1s sathlarda spinlari har xil bo‘lgan ikkita elektron va 2s sathlarda bittadan elektron joylashgan bo‘ladi.
Ikkita atomdan tashkil topgan tizimning energetik chizmasi.
Pauli prinsipiga asosan
ikkita yangi holatlar
paydo bo‘ladi: energetik
sathlar ikkita energetik
sathlarga ajraladilar.
• 1s energetik sathlarda
Pauli prinsipiga asosan
4 ta elektron joylashadi.
1.Energetik sathlarning ajralish kattaligi ΔE atomlar orasidagi masofaga bog‘liq. • 2.Atomlarning yaqinlashishi bilan ΔE ning ajralish kattaligi o‘sib boradi. • 3.Kattaliklar ΔE1 < ΔE2 bo‘lishining sababi, 1s holatdagi elektronlarni yadro bilan kuchli bog‘langanliklaridadir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1
2. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2
3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3
4. Трофимова Т. И. Курс физики. М.: Высшая школа, 1985
г.
5. Абдурахманов К.П., Эгамов У. Физика курси , 2011й.
6. Детлаф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. М.: Высшая школа, 1989 г.
7. Епифанов Г.И. Физика твердого тела. М. Высшая школа,1977.
8. Огурцов Н.А. Курс лекций пофизике,Харьков,2007.
9. Колмаков Ю.Н. Курс лекций по физике, Тула, 2002.
10. Оплачко Т.М.,Турсунметов К,А. Физика, Ташкент, 2007.
Ta’lim saytlari va Internet resurslari
fizika.uz – талабалар ва физика ўқитувчилари учун сайт 2. neutrino.ucoz.ru- ТАТУ Физика кафедраси доценти О.Э.Тигайнинг шахсий сайти. 3. fizik.ru - ТАТУ Физика кафедраси катта ўқитувчиси В.С.Хамидовнинг шахсий сайти. 4. estudy.uz- ТАТУ талабалари учун физикадан масофавий таълим тизими 5. Yenka.com 6. http://phet.colorado.edu/ 7. http://www.falstad.com/mathphysics.html 8. http://www.quantumatomica.co.uk/download.htm 9. http://school-collection.edu.ru