O‘zbеkiston rеspublikasi axborot tеxnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari univеrsitеti samarqand filiali

Download 11,52 Mb. bet 45/71 Sana 20.06.2022 Hajmi 11,52 Mb. #685615

Bog'liq
MBB fanidan UUM 2021 3 kurslar

Bu sahifa navigatsiya:

• Mavzu
• Nazariy qism UNION
• INTERSECT
• UNION
• 7-8-Laboratoriya mashg’uloti Mavzu . Murakkab so‘rovlar yaratish. Bir nechta jadvallar birlashtirish, «join» lar bilan ishlash Ishdan maqsad

K	Detal nomi	Og‘ir.
material
K1	D1	0.8	Po’lat
K2	D2	1.0	Po’lat
K3	D3	0.5	Po’lat

K	Detal nomi	Og‘ir.	material
K1	D1	0.8	Po’lat
K2	D2	1.0	Po’lat
K4	D4	0.7	alyuminiy

‘’

Natijada 6 ta emas, 4 ta kortej olinadi va takrorlanuvchi kortejlar o’chiriladi.
C

K	Detal nomi	Og‘irligi	Material
K1	D1	0.8	po’lat
K2	D2	1.0	po’lat
K3	D3	0.5	po’lat
K4	D4	0.7	alyuminiy

Tipi bo’yicha mos bo’lgan ikkita A va V munosabatni kesishmasi (A intersect B) deb bir vaqtning o’zida ikkala A va B munosabatga tegishli bo’lgan t kortejlar to’plamidan iborat S munosabatga aytiladi.

Misol: yuqoridagi keltirilgan munosabatlar uchun A intersect B amali natijasi po’latdan tayyorlangan va og„irligi 0.5 kg dan og„ir bo’lgan detallarni tasvirlaydi.
C

K	Detal nomi	Og‘ir.	Material
K1	D1	0.8	po’lat
K2	D2	1.0	po’lat

Ikkita A va V munosabatlarning ayirmasi deb, A va V munosabatlar kabi sarlavhaga ega va A munosabatga tegishli hamda V munosabatga tegishli bo’lmagan t kortejlardan iborat tanaga ega bo’lgan munosabatga aytilad i
Misol: A va V munosabatlar berilgan bo’lsin: A - po’latdan yasalgan detallar; V - 0.5 kg dan og„ir bo’lgan detallar

K	Detal	Og‘ir.	Material
K3	D3	0.8	po„lat

K	Detal	Og‘ir.	Material
K4	D4	0,7	Alyumin

S = (A minus B) C = (B minus A)
Relyasion MBBT da ma’lumotlar bilan ishlashda ishlatiladigan 2ta katta gurux tillari relyasion hisoblash deyiladi. Relyasion hisoblash predikatlarni hisoblashga asoslangan bo’lib ifodalarni yozishga mo’ljallangan qiodalar to’plamidan iboratdir. Ular yordamida biz mavjud munosabatlardan yangi munosabatlar yaratishni ta’minlaymiz. Bunday ifodaalrni yozishda solishtirish amallari, mantiqiy amallar va mavjudlik kvanteri va umumiylik kvanteri ishlatiladi.
Hozirgi paytda relyasion MBBT ni taraqqiyotida yangi til QBE tili ishlamoqda. Bu tilda relyasion algebra va relyasion hisoblashlarda ko’zda tutilmagan bir qancha imkoniyatlar kirgan. Bu tilni hususiyati shundan iboratki, u terminallarda ishlashga muljallangan. So’rovlarni yaratish uchun maxsus ekran redaktoridan, munosabat va redaktorlaridan foydalanamiz. QBE tilida foydalanuvchi o’zi olishini mo’ljallagan natijani so’rov ko’rinishida tasvirlaydi va MBBT uni kerakli amallar ketma - ketligiga aylantirib beradi.
Mavzu: UNION, INTERSECT va MINUS buyruqlari va ulardan so’rov yaratishda foydalanish.
Ishdan maqsad: Ushbu laboratoriya ishini bajarish jarayonida talabalarda jadvallarni birlashtirish, ularning kesishmasini olish kabi relyatsion hisoblash amallarini bajarish ko’nikmasi hosil bo’ladi.
Nazariy qism
UNION ifodasi bir yoki bir necha SQL so‘rovlar natijasini birlashtirishga imkon beradi. Misol: Londonga joylashgan xamma sotuvchilar va buyurtmachilarni bitta jadvalda chiqaring.

SELECT SNum, SName FROM Salepeople WHERE City = 'London'
UNION
SELECT CNum, CName FROM Customers WHERE City = 'London';

Ikki yoki undan ortiq jadvallar jamlanganda ularning chiqish ustunlari jamlash uchun o‘zaro muvofiq bo‘lishi kerak. Bu shuni bildiradiki, xar bir so‘rov bir xil sondagi ustunlarni ko‘rsatib, bu ustunlar mos tartibda kelishi va xar biriga mos tiplarga ega bo‘lishi kerak. Sonli maydonlar bir xil tipga va kattalikka ega bo‘lishi kerak. Simvolli maydonlar bir xil sondagi simvollarga ega bo‘lishi kerak. Moslik ta’minlovchi yana bir shart bo‘sh (NULL) qiymatlar jamlanma ixtiyoriy ustunida man etilgan bo‘lishi kerak. Bu qiymatlar boshqa jamlovchi so‘rovlarda xam man etilgan bo‘lishi kerak. Bundan tashqari siz ostki so‘rovlarda UNION operatoridan, xamda jamlovchi so‘rov SELECT operatorida agregat funksiyalardan foydalanishingiz mumkin emas. Siz individual so‘rovlardagi kabi natijani tartiblash uchun ORDER BY operatoridan foydalanishingiz mumkin.

INTERSECT – bu operator ikki jadvalni taqqoslab ikkisida ham mavjud bo’lgan elementni chop etadi. Masalan A to’plamda 1, 2 va 3 ; B da esa 3, 4 va 5 bo’lsin. U holda:
SELECT * FROM A
INTERSECT
SELECT * FROM B
buyrug’ining natijasida 3 soni chop etiladi.

MINUS – birinchi jadvalda mavjud va ikkinchisida yo’q bo’lgan elementlarni chiqaradi. Yuqoridagi ifodada intersect o’rniga minus operatorini yozsak, natijada ekranga 1 va 2 soni chiqariladi.
Ishni bajarish tartibi

1. 
   Bizda boshlanishiga 2 ta TEAM1 va TEAM2 degan jadvallar mavjud. Avval ularni ko’zdan kechiramiz:
   

2. 
   Dastlab UNION operatorini ishlatamiz:
   

Ko’rdikki, UNIONda qiymatlari bir hil bo’lgan ustunlar bir marta yozildi (ID). UNION ALL dan foydalansak ular takror yozildi.
Nazorat savollari.

1. 
   Ma’lumotlar bazasiga qilinadigan so‘rovlarni qanday ko‘rinishlarini Siz bilasiz?.
   
2. 
   Ma’lumot bazasiga so‘rovlar tuzishda qanday tillar ishlatiladi.
   
3. 
   Foydalanuvchi ma’lumot bazasiga so‘rovlar tili yordamida murojat qilganda nima oladi.
   
4. 
   MBBT ni qanday toifa funksiyalarini Siz bilasiz.
   
5. 
   MBBT asosiy tashkil etuvchilarini aytib bering.
   
6. 
   MB ishlab chiqish uchun MBBT tanlash qanday mezonlar bilan aniqlanadi.
   

Topshiriq variantlari.
1. Universitet talabalari.
2. Taksipark.
3. Korxona ishchi xodimlari.
4. Savdo rastasi ishi.
5. Telefon kompaniyasi abonentlari.
6. Kasalxonadagi kasalliklar tarixini yuritish.
7. Aviakassa.
8. Mexmonxona.
9. Qishloq fuqarolar yig‘inlari.
10. Soliqlar nazoratini yuritish.
11. Davlat Avtomobil nazorati ishi.
12. Ichki ishlar vazirligi MB va dasturi
13. Bank.
14. Bank kredit bo‘limi.
15. Futbol chempionati.
7-8-Laboratoriya mashg’uloti
Mavzu . Murakkab so‘rovlar yaratish. Bir nechta jadvallar birlashtirish, «join» lar bilan ishlash
Ishdan maqsad: SQL operatorlari bilan ishlash ko‘nikmalarini egallash. Tanlab olingan ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimida MB yuritish dasturlarini yaratishni o‘rganish.


Ishga topshiriq.

1. 
   Ma’lumot bazasini yaratish uchun SQL konstruksiyalarini o‘rganish.
   
2. 
   Berilgan predmet sohasi uchun mohiyat aloqa modeli ishlab chiqildan olingan jadval tuzilmalari uchun ma’lumot bazasini yarating.
   
3. 
   WISQL yoki SQL-EXPLORER muhitida ishlab chiqilgan ma’lumot bazasini fizik strukturasini yarating.
   
4. 
   Ma’lumot bazasiga bir qaecha ma’lumot kiriting va uning asosida barcha foydalanadigan strukturalarni ishlashini namoyish qiling.
   

Nazariy ma’lumotlar
Mijoz server arxitekturasini afzalliklari.

• 
  Ko‘pchilik hisoblash jaraenlari serverda amalga oshirilganligi uchun, mijoz kompyuterlarini xisoblash quvvatiga talab uncha yuqori bo‘lmaydi.
  
• 
  Mijozga butun MB emas , balki so‘ralgan ma’lumot yuborilganligi uchun tarmoq trafikasi pasayadi.
  
• 
  Biznes koidalarni katta qismi serverga o‘tkazilganligi xisobiga, hamda tranzaksiyalarni markaziy boshqarish, xuquqsiz murojatlarni kamayishi butun sistemani xavfsizligi sezirarli oshiradi.
  
• 
  SQL-server InterBase (IBDataBase) serveri bir vaqtda bir nechta mijoz ilovalarini ishlashini ta’minlab , katta xajmdagi axborotlarni saqlash va qayta ishlash uchun muljallangan.
  

Serverni imkoniyatlari.
Ma’lumotlar bazasini bir butunligi aniqlash uchun:

• 
  Bosh va tob’e jadvallarorasidagimunosobatnibirlamchi va tashqi kalitlarni berish bilan;
  
• 
  Ustunlar uchun kiritilaetgan qiymatlarni cheklashlarni tekshirish (diapazoni, maskasi va boshqalar
  
• 
  Triggerlar – jadvaldagi ezuvlarni modifikatsiya qilingandan oldin va keyin avtomatik ravishta bajariladi.
  
• 
  Generatorlar maydonga yagona qiymat berish uchun ishlatiladi
  
• 
  Mijoz ilovalprini ishlashini tezlatish uchun saqlanuvchi protseduralar va virtual jadvallar ishlatiladi.
  

Ma’lumotlar bazasiga murojat kilish uchun Windows Interactive SQL (WISQL), utilitasidan foydalanamiz.
Masalan tajriba ishi doirasida (ixtiyoriy MBBT SQL-SERVER MYSQL, ORACLE, ACCESS va boshqalar) erdamida
1.YAngi ma’lumot bazasini yaratish .
Mavjud MB ochish.
Jadvallar yaratish
Indekslar yaratish.
Domenlar yaratish.
Saqlanuvchi protseduralar yaratish.
Trigerrlar yaratish
Foydalanamiz.
SQL tili vositasi erdamida MB yaratilishi mumkin: Masalan,
CREATE DATABASE "C:\Work\PV51\MiD\Walmart.gdb" PAGE_SIZE 1024
USER 'SYSDBA' PASSWORD 'masterkey' DEFAULT CHARACTER SET WIN1251;
Domenlar yaratish
Domenlar jadvalni domenlarga mos ustunlarida saqlanadigan qiymatlaini to‘plamini aniqlaydi. Domenlarni aniklashga misol :
CREATE DOMAIN TPHONE AS CHAR(8) CHECK (VALUE LIKE "___-____");
Jadvallar yaratish
Ma’lumotlar bazasi yaratilgan yoki ochilgandan keyin ,unda jadvallar yaratish talab etiladi. Jadvallarni yaratish WISQL eki SQL Explorer erdamida bajarilishi mumkin. Oxirgi xolda barchasi oddiy va oydin bajariladi, shuning uchun shu xolni ko‘rib chiqishdan boshlaymiz. MB ni psevdonimida sichqoncha ikki marta bosilgandan keyin va foydalanuvchi nomi va paroli kiritilgandan so‘ng, Tables da o‘ng knopka bosib, New, tanlab olamiz,va jadval nomini kiritamiz. SHundan so‘ng yangi jadval ustida sichqonchani ikki marta chertamiz, Columns, ustida sichkonchani o‘ng tugmasini bosamiz, ustun nomi, uning toifasini eki unga mos domenni kiritamiz. Xuddi shu kabi birlamchi kalit tayinlaymiz, jadvalni bir butunligini aniqlaymiz. Amalga oshirilgan o‘zgartirishlardan so‘ng Apply (yuqoridagi uskunalar panelidagi ko‘k strelka ) ni,o‘zgarishlarni saqlash uchun , tanlab olamiz.
Boshqa komponentalarni yaratish (triggerlar, generatorlar, indekslar) xam SQL Explorer dasturida xuddi shunga uxshash amalga oshiriladi, shunipng uchun bundan keyin strukturalarni yaratish usullarini amalga oshirishni m WISQL ishlatib bajarishni ko‘rib chiqamiz.

Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: