O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarni rivojlantirish vazirligi muҳammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot tenologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti axborot xavfsizligi

Ma`ruza mashg`ulotlari mavzulari

№	Bo’limlar va mavzular nomi	Ma’ruza
	Ma’lumotlar bazasining maqsadi, vazifalari va asosiy tushunchalari.	2
	Ma’lumot bazasining arxitekturasi. Uch bosqichli arxitektura.	2
	Ma’lumotlar bazasi modellari. Mohiyat-aloqa modeli.	2
	Ma`lumotlar bazasida relyatsion model va munosabatlar.	2
	Relyatsion algebra va relyatsion hisoblash elementlari	2
	Ma’lumotlar bazasini rejalashtirish, loyihalashlash va administratorlash.	2
	Ma’lumotlar bazasini normallashtirish. Normal formalar 1NF, 2NF, 3NF va Kodd.	2
	SQLtili. SQL operatorlarini yozish.	2
	Ma’lumotlar manipulyatsiya qilish. Oddiy so’rovlar yaratish.	2
	SQLtili yordmida ma’lumotlarni tavsiflash.	2
	SQLda jarayonlar va standart funksiyalar
	Tranzaksiyalarni boshqarish. So’rovlar yaratish va qayta ishlash.	2
	Ma’luotlar bazasini administratorlash va xavfsizligini ta’minlash	2
	Ma’lumotlar bazasiga murojaatni tashkil etishda ODBC va C++dan foydalanish	2
	XML va ma’lumotlar bazasi
	Jami soat	30

Laboratoriya mashg`ulotlari mavzulari

№	Bo’limlar va mavzular nomi	Laboratoriya
	MS Exsel ilovasida ma’lumotlar bilan ishlash	2
	Ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish.	2
	Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.	2
	MS Access MBBT. Jadval yaratish. Jadvallar aloqasi. Filtrlash	2
	MS Access MBBT. Zapros ob’ekti. Oddiy so’rovlar. Shart qoyish. Kesiluvchi va birlashtiruvch so’rovlar.	2
	MS Access MBBT. Forma va Xisobot ob’ektlari bilan ishlash	2
	WebServer konsolida MySQL ma’lumotlar bazasi bilan ishlash. SQL tilida Create, Insert, Update, Delete (yaratish, kiritish, o’zgartirish va o’chirish) operatorlari bilan ishlash	2
	PhpMyAdmin vositasida ma’lumotlar basi bilan ishlash. Jadvallar, sorovlar, sxema	2
	AND, OR, NOT mantiqiy stanndart so’zlardan foydalanish.	2
	Ma’lumotlarni saralash. Where standart so’zidan foydalanish.	2
	Group by va Order by standart so’zlaridan foydalanib so’rov yaratish.	2
	Having standart so’zi orqali so’rovlar yaratish.	2
	Union, Intersect va Minus standart so’zidan foydalanish.	2
	Standart va Agregat funksiyalardan foydalanib so’rovlar yaratish.	4
	Bir nechta jadvallar birlashtirish, «Join» lar bilan ishlash.	4
	Murakkab so’rovlar yaratish.	4
	SQL tilida INDEX yaratish.	2
	Tasavvur, VIEW yaratish va undan foydalanish.	4
	SQLda funksiyalar yaratish.	4
	SQLda triggerlar yaratish	4
	PHP va ma’lumotlar bazasi yordamida oddiy interfeys yaratish.	4
	C++ da ADO va ODBC dan foydalanib qatorlarga ma’lumot kiritish, o’zgartirish va o’chirish.	2
	C++da Windows Form Data Controldan foydalanish.	2
	Jami soat	60

YUKLAMA

Faoliyat	Soatlar
Ma’ruzalar mashg’ulotlari	30
Laboratoriya mashg’ulotlari	60
Mustaqil ta`lim	90
JAMI	180

YETKAZIB BYERISH STRATYEGIYASI

Individual ta’lim

Mashg’ulotlar davomida o’qituvchi talabalarga mavzuga doir muhim ma`lumotlarni yetkazib beradi. Bundan tashqari muammolarni o`rtaga tashlaydi va talaba bilan birgalikda muammoni hal etiadi. Bunda talaba muammoni yechishda ahamiyatli bo’lgan elementlarni aniqlashni o’rganadi va qatnashuvchilik yondashuvi qo’llanilib, muammoli mashg’ulotdlarda talaba va o’qituvchi o’rtasidagi muloqot ahamiyatli hisoblanadi. O`qituvchi ma`lumotlar bazasini yaratishga doir misol ko`rsatadi va talabalar o`zlariga ajratilgan topshiriqni o`qituvchi tomonidan ko`rsatilagn ma`lumotlar asosida bajaradilar. Har bir talabaga individual topshiriq beriladi.

Sinf ishi

Yangi mavzuni boshlashdan oldin o`qituvchi o`tgan mavzuni mustahkamash maqsadida talabalarga kamida to`rtta savol beradi. Yoritilmay qolgan savollarga o`qituvchi tomonidan to`liq ma`lumot beriladi va yangi mavzu o`tilgan mavzularni davomi ekanligini izohlab yangi mavzuni boshlaydi. Yangi mavzu tahlillar, aniq misollar, tajriba va yuqori darajali bilim asosida tushuntiriladi. Dars oxirida yangi mavzuni mustahkamlash uchun kamida uchta savol va topshiriqlar beriladi.

Mavjud o’quv materiallari
Talabada quyidagi hujjatlarni olish imkoni bo’ladi:

• 
  o’quv uslubiy qo`llanma;
  
• 
  har bir mavzuga doir prezentatsiya slaydlari;
  
• 
  har bir dars yuzasidan muammolar;
  
• 
  Laboratoriyalarni bajarish bo`yicha uslubiy qo`llanma.
  

Laboratoriyalarni bajarish quyidagi ko’rinishga ega:

• 
  maqsadlar;
  
• 
  masalaning qo`yilishi;
  
• 
  masalani yechish;
  
• 
  tushuntirish;.
  
• 
  izoh.
  

«Ma’lumotlar bazasi» fanidan talabalari uchun laboratoriya topshiriqlari.

Lab. raq	Mavzu	Talablar	Muddat	Ball
1	MB loyihalash.	Qo‘yilgan masalaning ma’lumotlar bazsini loyihalash. Individual masalaning maksad va vazifalarini aniqlash; predmet soxasini tashkil kiluvchi obektlar va ular orasidagi alokalar o‘rnatish; infologik modeli va datalogik modellarini ishlab chiqish.		2
2	Ms Access MBBT	Ms Access MBBTda qo‘yilgan masalani yechish. Jadval ob’ekti yordamida datalogik modeldagi jadvallarini yaratish; ma’lumotlar sxemasini tasvirlash; jadvallarni ma’lumotlar bilan tuldirish; ma’lumotlarni filtirlash		2
3	Ms Access MBBT	Ms Access MBBT so‘rov ob’ektida oddiy so‘rovlar yaratish; so‘rovlarga shartlar qo‘yish – mantiqiy amallar, NOT, NULL, IS, BETWEEN, LIKE; mavjud jadval va so‘rovlarni birlashtirish; guruhli so‘rovlar yaratish; matematik hisoblashlar va funktsiyalardan foydalanish		2
4	SQL bilan ishlash	Individual topshiriqlar MBni MySQL da yaratish. Create, Drop, Alter, Insert, Delete, Updete operatorlari bilan ishlash. SQL kodlari hisobotda ko‘rsatiladi.		2
5	SQL bilan ishlash	SELECT operatori va unda shartlar orqali ko‘yilgan masala bo‘yicha oddiy va murakkab so‘rovlar yaratish (Where, Like, In, Between, Or, And, Not, Null). Jadvallarni qo‘shish va ulash (Union, Intersect, Minus, Inner Join, Left Join, Right Join).		4
6	SQL bilan ishlash	SQL funktsiyalari bilan ishlash (Max, Min, Sum, Count, Concat). Guruhli ammal bajaruvchi murakkab SQL so‘rovlari yaratish. Tartiblash va guruhlash (Group by, Having)		4
7	Indeks va tasavvurlar	SQL da indeks va tasavvurlar yaratish (Index, View)		4
8	Funktsiya va triggerlar	SQL da funktsiya va triggerlar yaratish		4
9	Interfeys	Invidual masalaga dasturlash tillari orkali foydalanuvchilar uchun interfeyslar yaratish (Php, Java, C++ qulay bilgan tillar tanlanadi)		6
				30

Laboratoriya ishlarini bajarish vositalari: MS Access, PhpMyAdmin, SQLite, Oracle, SQL Server, Transact-SQL

Talabalarni baholash

Talabalar bilimini baholash semestr va yakuniy nazorat davomida o‘qitish materiallarini o‘zlashtirish ko‘rsatkichi (test, topshiriq va yozma ish natijasi)ga asoslangan.

Ma’lumotlar bazai kursi davomida talabalar 100 ballik tizimda baholanadi. Shundan:

• 50% ball davomat, dars jarayonida faolligi, nazorat savollariga javob berish, joriy va oraliq natijasiga baholash uchun beriladi,

• 50% ball esa yakuniy nazorat natijasiga ajratiladi.

Joriy va oraliq ballarning umumiy natijasi 30 balldan past bo‘lgan talabalar yakuniy nazorat imtixoniga kiritilmaydi. Yakuniy nazoratda 30 va undan ko‘p ball to‘plagan talaba fanni o‘zlashtirgan hisoblanadi.

Joriy oraliq va yakuniy nazorat ballari quyidagicha taqsimlanadi:

Topshiriq	Maksimal ball
Topshiriq 1	2	Joriy nazorat bo‘yicha maksimal 40 ball Joriy nazorat shundan: A) Laboratoriya mashguloti uchun 30 ball, B) auditoriya va inter.tatunf.uz tizimi orqali topshiriqlarni o‘z vaqtida bajarilishi 10 ball. Barcha topshiriqlar onlayn (inter.tatunf.uz) tizimi orqali baholanadi
Topshiriq 2	2
Topshiriq 3	2
Topshiriq 4	2
Topshiriq 5	4
Topshiriq 6	4
Topshiriq 7	4
Topshiriq 8	4
Topshiriq 9	6
Davomat va nazorat savollariga javob berish bo‘yicha maksimal ball	7,5
Ta’lim jarayonida faolligi va/yoki referat ishini himoya qilish	2,5
Oraliq nazorat bo‘yicha maksimal ball	10	Test/yozma/savol-javob
Yakuniy nazorat bo‘yicha maksimal ball	50
Jami:	100	100 ball

Jami 15 ta ma’ruza mashg‘ulotlarini o‘zlashtirishini baholash uchun inter.tatunf.uz tizimida umumiy 15 % ballga ega nazorat savollari qo‘yiladi. Talaba ushbu nazorat savollariga tizim orqali keyingi mashg‘ulotga qadar javob berishi lozim. Ushbu nazorat savollariga javob berish har bir ma’ruza uchun 0,5 balldan iborat bo‘ladi.

Talabaning o‘quv mashg‘loti davomida faolligi, ya’ni tizimda savol-javob qilishi yoki auditoriyada qo‘shimcha mavzu yuzasidan fikr bildirishi, taqdimot qilishi, ilmiy-amaliy maqola tayyorlashi kabilarga 5% beriladi.

Ma’ruza mashg‘ulotlarini berilgan ma’lumotlar asosida talabalar amaliy mashg‘ulotlarini bajaradilar. Talabalar umumiy holda 5 ta amaliy ishni bajaradilar. Har bir amaliy ish doirasida talabalar auditoriyada yakka holda va guruh bo‘lib topshiriqlarni bajaradilar. Har bir amaliy ish bo‘yicha talabalarga uyga vazifa beriladi. Har bir talaba tomonidan bajarilgan amaliy ishlar xulosalari va natijalari inter.tatunf.uz tizimiga kiritiladi.

Tizimga kiritilgandan so‘ng talabalar tomonidan amaliy ishni himoya qilish talab etilmaydi.

Tizimga kiritilmagan amaliy ishlar inobatga olinmaydi.

Ko‘chirmachilikka yo‘l qo‘yilgan ishlarga ajratilgan kredit foizi berilmaydi.
Chora ko’rish:

Har bir laboratoriya ishi va mustaqil topshiriq uchun ma’lum bir sana (deadline) belgilanadi. Vaqtida topshirilmagan laboratoriya ishi va mustaqil topshiriq uchun baho pasaytiriladi.

ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Eric Redmond, Jim R. Wilson. A Guide to Modern Databases and the NoSQL Movement– 347 s. AQSH, 2015 g.
   
2. 
   Fiayli K. SQL: Per. s angl. – M.: DMK Press. – 456 s. Moskva. 2013 g.
   
3. 
   Jeffrey A. Hoffer, Mary B. Prescott, and Fred R. McFadden. Modern DatabaseManagement (8th Ed.) – 557 r. Prentice-Hall, 2007.
   
4. 
   For those seeking a stronger technical treatment of database systems: Elmasri, R. and S. B. Navathe: Fundamentals of Database Systems (5th Ed.) – 671 r. Addison Wesley, 2015.
   
5. 
   Fundamentals of database systems sixth edition. Ramez Elmasri. Department of Computer Science and Engineering The University of Texas at Arlington. 2011
   
6. 
   Vvedenie v Oracle 10g. Perri Djeyms, Post Djerald. 697 str 2013
   
7. 
   Grigorev Yu.A., Plutenko A.D.. Jiznenniy tsikl proektov raspredelennыx baz dannix. Blagoveshesnk AmGU, 1999.
   
8. 
   Digo S.M. Bazi dannix Proektirovanie i ispolzovanie. izdatelstvo "Finans i statistika" 592 str, 2005 g.
   
9. 
   www.intiut.ru;
   
10. 
    www.oracle.com
    
11. 
    www.library.tuit.uz;
    
12. 
    www.intuit.ru;
    
13. 
    www.w3school.com;
    
14. 
    www.ziyonet.uz;