O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi

§ 15.3. Dasturiy ta’minot evolyutsiyasining Lehman qonunlari

1972 yildan 2002 yilgacha London Imperial kollejida ishlagan professor Meir M.Lehman⁴¹ va uning hamkasblari dasturiy ta’minot evolyutsiyasidagi xatti- harakatlar to’plamini aniqladilar. Ushbu xatti-harakatlar (yoki kuzatishlar) Leman qonunlari sifatida tanilgan. U E-tipli tizimlarga ishora qiladi, xuddi ular qandaydir haqiqiy ishlarni bajarish uchun yozilgan. Bunday tizimlarning xatti-harakati ular faoliyat ko’rsatayotgan muhit bilan chambarchas bog’liq va bunday tizim ushbu muhitdagi o’zgaruvchan talab va sharoitlarga moslashishi kerak. Sakkizta qonun quyidagilardan iborat:

1. 
   (1974) "Doimiy o’zgarish" - E tipidagi tizim doimo moslashishi kerak, aks holda u talablarni kamroq qoniqtiradigan bo’lib qoladi.
   
2. 
   (1974) "Murakkablikning ortishi" - E tipidagi tizim rivojlanib borar ekan, uni
   

⁴¹ https://www.wikiwand.com/en/Manny_Lehman_(computer_scientist)
qo’llab quvvatlash yoki murakkablikni kamaytirish uchun ish qilinmasa, uning murakkabligi ortadi.

3. 
   (1980) "O’z-o’zini tartibga solish" - E tipidagi tizimning evolyutsiya jarayonlari mahsulotlarning taqsimlanishi va jarayon ko’rsatkichlari normaga yaqin bo’lgan holda o’z-o’zini tartibga soladi.
   
4. 
   (1978) "Tashkiliy barqarorlikni saqlash (invariant ish darajasi)" - rivojlanayotgan E-tipdagi tizimda o’rtacha samarali global faoliyat darajasi mahsulotning butun hayoti davomida o’zgarmasdir.
   
5. 
   (1978) "Bilimlarni saqlash" - elektron turdagi tizim rivojlanib borar ekan, u bilan bog’liq bo’lgan barcha shaxslar, masalan, ishlab chiquvchilar, savdo xodimlari va foydalanuvchilar qoniqarli rivojlanishga erishish uchun uning mazmuni va xatti- harakatlarini o’zlashtirishlari kerak. Haddan tashqari o’sish bu mahoratni pasaytiradi. Shu sababli, o’rtacha daromad tizim rivojlanishi bilan bir xil bo’lib qoladi.
   
6. 
   (1991) "Doimiy o’sish" - elektron turdagi tizimning funktsional mazmuni uning butun hayoti davomida foydalanuvchi qoniqishini saqlab turish uchun doimiy ravishda kengayib borishi kerak.
   
7. 
   (1996 y.) “Sifatning pasayib borishi” - E-tipli tizimning sifati, agar u ehtiyotkorlik bilan xizmat ko’rsatilmasa va ish muhitidagi o’zgarishlarga moslashtirilmasa, uning sifati yomonlashadi.
   
8. 
   (1996) "Qayta aloqa tizimi" (birinchi marta 1974 yilda tuzilgan, 1996 yilda qonun sifatida rasmiylashtirilgan) - Elektron turdagi evolyutsiya jarayonlari ko’p bosqichli, ko’p davrli, ko’p agentli qayta aloqa tizimlari bo’lib, ular har qanday asosga qaraganda sezilarli yaxshilanishga erishish uchun shunday deb hisoblanishi kerak.
   

Shuni ta’kidlash kerakki, ushbu qonunlarning barcha turdagi dasturiy ta’minot tizimlari uchun qo’llanilishi bir qancha tadqiqotchilar tomonidan o’rganilgan. Misol uchun, Nanjangud C Narendra taqdimotiga qarang, u yerda u Lemanning dasturiy ta’minot evolyutsiyasi qonunlari nuqtai nazaridan korxona Agile loyihasi misolini tasvirlaydi. Ochiq kodli dasturiy ta’minotni ishlab chiqishni o’rganish bo’yicha ba’zi
empirik kuzatishlar ba’zi qonunlarga qarshi ko’rinadi. Qonunlar dasturiy ta’minot tizimidagi funktsional o’zgarishlar zarurati to’liq yoki noto’g’ri talablarni tahlil qilish yoki noto’g’ri dasturlash natijasi emas, balki muqarrar ekanligini taxmin qiladi. Ular dasturiy ta’minotni ishlab chiqish guruhi o’zgarishlar va yangi xususiyatlarni xavfsiz amalga oshirish nuqtai nazaridan erishish mumkin bo’lgan cheklovlar mavjudligini ta’kidlaydilar.
Dasturiy ta’minot evolyutsiyasiga xos yetuklik modellari jarayonlarni takomillashtirish va dasturiy ta’minotni iterativ ravishda rivojlanib borishi bilan doimiy ravishda yangilanishini ta’minlash uchun ishlab chiqilgan. Ko’pgina manfaatdor tomonlar (masalan, ishlab chiquvchilar, foydalanuvchilar, ularning menejerlari) amalga oshiriladigan "global jarayon" ko’plab qayta aloqa zanjirlariga ega. Evolyutsiya tezligi teskari aloqa zanjirining tuzilishiga va global tizimning boshqa xususiyatlariga bog’liq. Tizim dinamikasi kabi jarayonlarni modellashtirish usullari bunday global jarayonlarni tushunish va boshqarishda foydali bo’lishi mumkin. Dasturiy ta’minot evolyutsiyasi darvincha, lamarkcha yoki boldvincha bo’lishi dargumon, lekin o’ziga xos muhim hodisadir. Jamiyat va iqtisodiyotning barcha darajalarida dasturiy ta’minotga tobora ortib borayotgan qaramlikni hisobga olgan holda, dasturiy ta’minotning muvaffaqiyatli evolyutsiyasi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu muhim tadqiqot mavzusi bo’lib, unga yetarlicha e’tibor berilmagan.