O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKASIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUXAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI NUKUS FILIALI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI 4-B KOMPYUTER INJINIRINGI YO’NALISHI TALABASINING ISHLAB CHIQARISH AMALIYOTI BO`YICHA

XISOBOT

Amaliyotchi talaba: O’rinbaeva B.

Kafedra tomonidan amaliyot raxbari: Zaripov F.

Nukus 2020

Mavzu: Operatsion tizimlar va ularning farqi

Reja:

1. 
   Operatsion tizimlar.
   
2. 
   Operatsion tizimlarning turlari
   
3. 
   Operatsion tizimlarning farqlari
   

Operatsion tizim

Kompyuter resurslarini va ma’lumotlarni muvofiqlashtiradigan va boshqaradigan dasturiy ta’minotning asosiy qismi yoki, dasturlarning bajarilishini boshqaradigan va tizimning resurslarini taqsimlash, rejalashtirish, kirish-chiqishni va ma’lumotlarni boshqararish kabi vazifalarni ta’minlaydigan dasturiy vosita. Garchand operatsion tizimlar ko‘proq dasturiy bo‘lsalar ham, biroq, qisman apparat vositalari qo‘llanishi ham mumkin. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga:

- fayl tizimini boshqarish (yozish, o‘zgartish, fayllardan nusxa ko‘chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish);

- dasturlar bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, yashirin xavfli ta’sirni tutib olish va h.q.);

- xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash, ma’lumotlar butligi nazorati va h.k.);

- foydalanuvchi bilan muloqot (klaviaturadan, sichqonchadan buyruqlarni o‘qish, axborotni ekranga, printerga chiqarish va h.k.) kiradi.

Bundan tashqari operatsion tizimlar, kompyuterlarni turli rusumdagi tarmoqlardan – mahalliy tarmoqlardan global koorporativ tarmoqlargacha, shu

jumladan, Internet tarog‘idan erkin foydalanishni boshqaradi. Operatsion tizimga misollar - MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris va boshqalar.

Linux operatsion tizimi.

O‘zagi Unix operatsion tizimi asosida ishlangan, tarmoq operatsion tizimi. Linux ilk bor 1991yili LiniusTorvalds tomonidan chiqarilgan. Linuxning muhim xususiyatlaridan biri – u bepul dasturiy ta’minot Fondi doirasida, GNU oshkora litsenziyasiga ko‘ra bepul tarqatiladi. Asosan, Internetda va intratarmoqlarda serverlar yaratish uchun qo‘llanadi.

Windows operatsion tizimi.

Microsoft korporatsiyasi tomonidan shaxsiy kompyuterlar uchun taklif qilingan operatsion tizimlar oilasi. Windows tizimi ko‘pmasalali va ko‘poqimli bo‘lib, qulay grafik interfeys bilan tavsiflanadi, virtual xotiraning boshqaruvini taqdim qiladi va ko‘pgina tashqi qurilmalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Windowsni ishlatib, foydalanuvchi birdaniga bir necha amaliy jarayonlar bilan samarali ishlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Dunyoda 90% ga yaqin kompyuterlar Windows operatsion tizimi boshqaruvida ishlaydi.

iOS mobil operatsion tizimi

iOS Amerikalik Mashhur olim Steve Jobs tomonidan ishlab chiqarilgan mobil aloqa operatsion sistemasi hisoblanadi. iOS Apple Companiyaning iPhone, iPod, iPad, Apple TV uskunalarida o`rnatilgan operatsion sistemadir. iOS multitach (ko`p belgi sezuvchanlik) hususiyati va tezkorligi bilan boshqa mobil aloqa operatsion sistemalardan yaqqol ajralib turadi. Ushbu operatsion tizim Apple tomonidan ishlab chiqilgan, shuning uchun uni faqat ushbu markadagi qurilmalarga o'rnatish mumkin.

Android mobil operatsion tizimi

Android — Linux yadrosida yaratilgan portativ (tizimli) operatsion tizim boʻlib, Kommunikatorlar, planshetli kompyuterlar, elekron kitoblar, raqamli pleyerlar, qoʻl soatlari, netbuklar va smartbuklarda ishlatiladi. Google tomonidan sotib olingan Android Inc. kompaniyasi tomonidan yaratilgan. Keyinchalik Google tizim rivojlanishi bilan shugʻullanadigan Open Handset Alliance (OHA) ittifoqini tuzdi. Android yordamida Java dasturlarni tuzish mumkin. Android Native Development Kit Sida va boshqa tillarda yoziladigan dasturlarni yaratadi.

Windows mobile operatsion tizimi

Windows Mobile - bu asosiy dasturlar to'plamiga ega mobil qurilmalar uchun operatsion tizim (Windows Marketplace for Mobile, Windows Live, My Phone), ular ko'plab platformalarda, jumladan, smartfonlarda, cho'ntak kompyuterlarda, ko'chma media markazlarda va avtomashinalarda ishlaydi. Tizim interfeysi kompyuter uchun odatdagi Windows operatsion tizimining interfeysiga o'xshaydi. OT juda ko'p ishlaydigan va qulay sinxronizatsiyaga ega, ammo viruslarga juda sezgir va har doim ham barqaror ishlamaydi.

Linux va Windowsning farqi.

Windowsning afzalliklari:

1. 
   Dasturlar va zaruriy drayverlarni qidirish muammosi deyarli yo’q.
   
2. 
   Windowsda dasturlar bilan ishlash oson.
   
3. 
   Windowsni o’rnatish deyarli avtomatik tarzda bajariladi.
   
4. 
   Windows OT versiyalari yurtimiz ichida keng tarqalgan ularni topish muammosi mutlaqo yo’q.
   

Windowsning kamchiliklari:

1. 
   Windows operatsion tizimi Microsoft korporatsiasi tomonidan pulga litsenziyasi bilan sotiladi bu esa uning katta noqulay tarafi xisoblanadi. Bizgacha yetib kelayotgan Windows versiyalari Internet tarmog’i yoki boshqa yo’llar bilan litsenziyasiz qo’lga kiritlgan. Windowsning minimal narxi: 200$ dan boshlanib 5000$ gacha boradi.
   
2. 
   Windows bir oynali ( LINUX operatsion tizimi ko’p oynali. Unda ish stoli juda ko’p.). Windowsda esa ish stoli faqat bittagina. Ammo bu juda katta muammo emas chunki uni dasturlar orqali ko’p oynali qilish mumkin. M: 360 Destkop dasturi.
   
3. 
   Windowsning yangi versiyalari misol uchun: Windows XP- DDR 128, Processor 0.7 GHz 3.Gb HDD talab qiladi. Bu degani Windows versiyasilariga qarab talab borligini bildiradi bu ham uning noqulay tarafidir.
   
4. 
   Windows vaqt o’tib eskirishi mumkin uni vaqti vaqti bilan yangilab turish lozim. Agar u yangilanmasa qurilmalarni ishdan chiqrish extimolidan holi emas.
   
5. 
   Windowsda “OPEN SOURCE”-“OCHIQ KOD” mavjud emas. Linuxda esa “OPEN SOURCE” mavjud. Bu degani istalgan vaqtda C/C++ orqali Linuxdagi dasturlarni hattoki Linuxni o’zini ham o’zgartrish mukin degani. Agar Windows ma’muriyatida (administrator) ham ushbu narsa mavjud bo’lganda Windowsda yana bir qulaylik mavjud bo’lardi.
   
6. 
   Windowsning yana bir noqulayligi uning himoyaga muxtojligidir. Windows dasturida “OPEN SOURCE” mavjud bo’lganida uni quliflash turli xil xakkerlardan viruslardan ximoya qilish imkoniyatini berardi. Windowsda xech qanday to’siqsiz kompyuterni boshqarish imkoniyati bor.
   
7. 
   Windowsga Anti-SPAM, Anti-XACCER, Anti-SHPION, Anti-VIRUS o’rnatilgandagina u ximoyalangan xisoblanadi.
   

Linuxning afzalliklari:

1. 
   Linux litsenziyaga ega ammo bepul.
   
2. 
   Linux operatsion tizimini Internet orqali bepul yuklash mumkin.
   
3. 
   Linux yuqorida ko’rsatilgan ko’p oynali ya’ni ko’p ish stoliga ega.
   
4. 
   Linux dasturlarini drayverlarini Internet orqali yangilash yuklab olish bepul.
   
5. 
   Linux qancha vaqt ishlashidan qat’iy nazar u eskirmaydi. Bu degani Linuxni qayta qayta o’rnatish majburiyati yo’q.
   
6. 
   Linux yuqorida ko’rsatilgan “OPEN SOURCE” tizimiga kiradi u chiqish ko’diga ega. Bu degani istalgan vaqtda C/C++ orqali Linuxdagi dasturlarni hattoki Linuxni o’zini ham o’zgartrish mukin degani. Linuxga o’zgartrish kiritish uchun uning chiqish kodi ochiladi va kerakli o’zgartrishlar kiritiladi.
   
7. 
   Linux ximoyaga ega. Unga yuqorida ko’rsatilgan Anti-SPAM, Anti-XACCER, Anti-SHPION, Anti-VIRUS dasturlari kerak emas. Chqish kodi orqali bularni bartaraf etish mimkin.
   
8. 
   Linuxda esa talab ya’ni Windows versiyalariga o’xshab yangi versiyalarga yangi qurilmalar talab etmasligi katta qulayligidir.
   
9. 
   Linux tizimdagi xatoliklarni o’zi tuzatadi buning uchun uni qaytadan yozish shart emasligini bildiradi.
   

Endi Linuxdagi kamchiliklarga to’xtalamiz:

1. 
   Linux qo’lda o’rnatiladi. Bu uni o’rnatish ancha vaqtga cho’zilishini bildiradi. Linuxning xar bir fayli qo’lda bittama bitta o’rnatiladi. Bu esa foydalanuvchi uchun noqulaylik tu’gdiradi.
   
2. 
   Linuxda ishlash ozgina noqulay nimaga deganda unda Windwosga o’xshab dasturlar ko’p emas. Har bir dastur qanchadir muddatdan so’ng ishdan chiqadi uni Internet orqali olish mumkin.
   
3. 
   Linuxda dasturlar qatorida drayverlar ham eskiradi. U ham dasturlarga o’xshab bartaraf etiladi.
   
4. 
   Yana bir noqulaylik dasturlarning juda kamligi.
   
5. 
   Windwosdagi dasturlar Linuxga , Linuxdagi dasturlar Windowsga tushmaydi. Buni Windowsda bartaraf etish mumkin. Buning uchun Windowsga Virtual BOX dasturi o’rnatiladi va u orqali yana boshqa operatsion tizimlar o’rnatish mumkin.
   
6. 
   Linuxni CD-DVD disklarda topish ham bir kichik muammo.
   

Mobile operatsion tizimlarining afzalliklari va kamchiliklari.

iOS kabi platforma juda ko'p joylashtirilgan dasturlarning assortimenti bilan taqqoslanadi. Ularning barchasi virusning dasturiy ta'minoti mavjudligi nuqtai nazaridan butunlay xavfsizdir, bu tizimning yopiq kodi tufayli amalga oshiriladi. Android platformasi tomonidan foydalanuvchilarga bir oz kamroq dasturlar taqdim etiladi, shu bilan birga Windows Phone asosidagi qurilmalar egalari uchun kamroq narsalar mavjud.

IOS kabi operatsion tizim maxsus "bulut" brauzeri bilan ishlash qobiliyatiga ega. Shu bilan birga, mobil qurilma bilan sinxronizatsiya funktsiyasi biroz o'ziga xos tarzda amalga oshiriladi. Biroq, barcha iOS qurilmalaridagi veb-sahifalarni osongina birlashtirish mumkin. Shuningdek, Android-ning ishlab chiquvchilari tablarni sinxronlashtirishga e'tibor berishdi. Bundan tashqari, foydalanuvchilar qidirish satriga kiritgan xatcho'plar va so'rovlar sinxronizatsiya qilinishi kerak. Afsuski, bu xususiyat Windows Phone-da mavjud emas, uni fazilat emas, balki noqulaylik deb hisoblash mumkin.

Agar biz ovozli buyruqlar haqida gapiradigan bo'lsak, unda iOS ham, Android ham bu borada juda qulaydir. Cupertinoning ishlab chiquvchilari zo'r intellektuallarga g'amxo'rlik qilishdi. Google platformasiga kelsak, u shuningdek nutqni taniydigan va ovozli buyruqlarga ega. Windows Phone-ni ishlab chiquvchilar juda kam imkoniyatlarni taqdim etadilar. Biroq, ovozli buyruqlarni qo'llab-quvvatlash hali ham amalga oshiriladi.

Bunday OT egalari uchun Android kabi smartfonda keng navigatsiya imkoniyatlari mavjud. Deyarli har bir zamonaviy foydalanuvchi Google xaritalari nima ekanligini va ular bilan ishlashni biladi. IOS o'z xizmatiga ega. Bu juda foydali va funktsionaldir, ammo ba'zi bir kamchiliklar mavjud - masalan, jamoat transporti yo'nalishlari yo'q. Windows Phone-ga kelsak, hamma narsa eng kichik tafsilotlargacha o'ylab topilgan va ushbu platformaning kartalari juda qulaydir.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Sattorov A. Informatika va axborot texnologiyalari. To’shkent. "O’qituvchi". 2002 y.
   

Internet resurslari:

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.uz.wikipedia.org