O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kammunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalar unversteti qarshi filiali

SSID (ing.Service Set Identifier) tarmoq nomini о‘zida aks ettirgan 

simsiz tarmoqning maxsus identifikatori 
Yuqorida tilga olingan himoyalanish usullarining juz’iy kamchiliklari 
mavjud bо‘lsada, bugungi kunda ular simsiz tarmoqlarni 95 foizgacha 
xakerlar hujumidan asrab, himoyalanishning asosiy usullaridan biri bо‘lib 
qolmoqda .Agarda yashirin SSID mavjud bо‘lsa, uning joyi bо‘sh 
kо‘rinadi. Bunday rejim Hide SSID deb ataladi va tarmoq uni о‘zida aks 
ettirmaydi. Tarmoqdagi kirish nuqtasiga ulangan barcha stansiyalar 
SSIDni biladilar va ulanish payti, ya’ni Probe Request sо‘rovini 
jо‘natganda ularning profilidagi mavjud tarmoq identifikatorini 
kо‘rsatadilar. Ammo mazkur texnologiyaning ham kamchiligi mavjud 
bо‘lib, traffik kuzatilganda zarur kirish nuqtasiga ulanish uchun kerak 
bо‘lgan SSIDga ega bо‘lish mumkin. 

Internetdagi xavfsizlikni ta’minlashining yana bir turi bu elektron 

pochtalar muhofazasidir. Dunyo miqyosida yuzga yaqin elektron pochta 
tizimlari mavjud bо‘lib ulardan kо‘p ishlatiladigani haqida tо‘xtalib 
о‘tamiz. Yahoo.com, yandex.ru, mail.ru, rambler.ru, takemail.ru bunday 
pochta tizimlari orqali jо‘natilgan xatlarni chet el mutaxassislari 
tomonidan о‘qish imkoniyati mavjud. 
Ekspertlarning hamda olingan statistik ma’lumotlarning tahliliga kо‘ra , 
mail.ru dan daqiqasiga bir dona xat, yandex.ru dan kuniga 50 ta xat, 
gmail.com, tut.by da sutkasiga 500 ta xat, rambler.ru dan soatiga 200 ta 
xat jо‘natiladi yoki qabul qilinadi. 


! Elektron pochta (ingl. e-mail, electronic mail) — elektron xabarlarni, 
xatlarni global kompyuter tarmog‘i orqali jо‘natish va olish texnologiyasi 
Bu muammoni oldini olish maqsadida Vazirlar Mahkamasi tomonidan 
2011 yil 4 mayda “Vazirlar Mahkamasining Ijro etuvchi apparati bilan 
davlat va xо‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat 
organlari о‘rtasida himoyalangan yagona korporativ elektron pochtani va 
elektron hujjat aylanish tizimini joriy etish choralari tо‘g‘risida”gi 126-
son qaror qabul qilindi.Himoyalanmagan elektron xat almashish tizimlari 
orqali jо‘natilgan har bir xatni buzg‘unchilar tomonidan olib о‘qish, 
qalbakilashtirish hamda yо‘q qilish imkoniyati mavjudligidan mutaxassislarning xabari bor. 
Himoyalangan elektron pochta tizimiga qо‘yiladigan asosiy talablar 
quyidagilardan iborat: 
uzatilayotgan, qabul qilinayotgan va serverda saqlanayotgan elektron 
xatlarni buzg‘unchi va begona shaxslar о‘qiy olmaydigan va о‘zgartirib 
bо‘lmaydigan holga keltirish; 
tizimning davlat standartlari talablariga javob berishi; 
elektron xatlarni elektron raqamli imzo orqali jо‘natish. 
Bu talablarga respublikamizning yetakchi mutaxassislari tomonidan 
ishlab chiqilgan E-XAT himoyalangan elektron xat almashish tizimi 
javob berishi aniqlandi. 
Bugungi kunda respublikamizda Axborot xavfsizligini ta’minlash 
markazi tomonidan samarali ravishda internet tarmog‘ining milliy 

segmentida joylashgan veb-saytlarning axborot xavfsizligi holati 

bо‘yicha tekshirish xizmati tashkil etilgan . 
Tahririyatning rasmiy veb-sayti u qanday ish bajarishidan qat’i nazar juda 
muhim axborot resursi hisoblanadi. Ommaviy axborot vositalari axborot 
tarqatishdan tashqari о‘z veb-saytidan grant va loyihalar doirasida 
muloqot yuritishi, fuqaro murojaatlari bilan ishlashi, tashkilot mavqei va 
unga bо‘lgan ishonchni saqlash maqsadida real vaqt rejimida kerakli 
ma’lumotlardan о‘z vaqtida xabardor etishi mumkin. Mazkur vazifalarni 
bajarish uchun veb-saytlarda axborot xavfsizligini ta’minlash talablariga 
e’tibor qaratish, ularni axborot xavfsizligi bо‘yicha ekspertizadan 
о‘tkazish kabi ishlarni amalga oshirish talab etiladi. Veb-saytlarni 
zaifliklar va xavflar bо‘yicha tekshirish tashkilot veb-saytining axborot 
xavfsizligini ta’minlash uchun dolzarb vazifa hisoblanadi. Veb-saytlarni 
zaifliklar bо‘yicha tekshirish – bu veb-sayt va uning kodidagi mavjud 
bо‘lgan xatolar, zaifliklar, xavflar, serverning dasturiy qismidagi 
kamchiliklar hamda xakerlar tomonidan ulardan foydalanib amalga 
oshiriladigan hujumlar tо‘g‘risidagi ma’lumotlarni taqdim qilish kabi 
kompleks faoliyatlardan iborat jarayondir. 
Internetda ishlaganda veb-ilovalar xavfsizligi dolzarb masala hisoblanadi. 
Veb-sayt yoki veb-ilovalardan foydalanib, interaktiv xizmatlar taqdim 
etilgan vaqtda mazkur veb-saytlar juda zaif bо‘lib qoladi. Veb-sayt ishlab 
chiqilayotganda uning axborot xavfsizligini ta’minlash masalasi ikkinchi 
darajadagi masala bо‘lib qolmoqda va ishlab chiquvchilar WEB 2.0. 
texnologiyasidan foydalanib, foydalanuvchilarga qulaylik yaratishga va 
veb-saytning tashqi kо‘rinishiga kо‘proq e’tibor qaratmoqdalar. Kо‘pgina 
tashkilotlar veb-saytlarni axborot xavfsizligi bо‘yicha tekshirish masalasi 
qanchalik muhim ekanligini hali ham tushunmaydi. Veb-saytlarni 
zaifliklar va xavflar bо‘yicha tekshirish Axborot xavfsizligini ta’minlash 
markazi mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan sxema asosida amalga 
oshiriladi. Ushbu tekshiruvlar doirasida veb-saytning xakerlik 
hujumlariga dosh bera olish qobiliyati о‘rganib chiqiladi. Agar veb-
saytlar 1C-Bitrix, NetCat, WordPress, Joomla, Drupal kabi mashhur veb-
sayt boshqaruv tizimlari orqali ishlab chiqilgan bо‘lsa, mazkur tizimlar 
ham qо‘shimcha tarzda tekshiruvdan о‘tkaziladi. О‘tkazilgan tekshiruv 

natijalari, veb-saytda aniqlangan xavflar va zaifliklar hamda ularni 

bartaraf etish yо‘llari tо‘g‘risidagi hisobot buyurtmachiga taqdim etiladi. 
Ushbu xizmat kelishuv asosida amalga oshiriladi va turli omillarga kо‘ra 
alohida hisob-kitob qilinadi. Albatta OAV sayti doimiy ravishda faoliyati 
yuritishi va xavfsizligining ta’minlanishi yuzasida tahririyat rahbariyati 
boxabar bо‘lib turishi lozim. 
“Bugungi kunda axborot xavfsizligini ta’minlash qay darajada amalga 
oshirilmoqda?” degan savolga javob izlagan mutaxassislar aynan mazkur 
faoliyatni 3 guruhga ajratishadi: 
1-guruh. 
Tahririyatda axborot xavfsizligi bilan hech kim 
shug‘ullanmaydi. Axborot xavfsizligini ta’minlash dasturiy ta’minot 
orqali amalga oshiriladi. (Kod, ya’ni parol, foydalanishlarni chegaralash 
va h.k). Barcha savollar tarmoq administratori doirasida hal etiladi. 
2-guruh. Axborot xavfsizligiga texnik masala sifatida qaraladi. Bu 
guruhda axborot xavfsizligini ta’minlash maqsadida 1-guruh amallariga 
qо‘shimcha ravishda nusxa kо‘chirish, antiviruslar, tarmoqlararo ekran 
(Firewall) ishlatiladi. 
3-guruh. 
Axborot xavfsizligiga tahririyat rahbariyati tomonidan texnikaviy va tashkiliy tadbir sifatida qaraladi. Axborot 
xavfsizligini ta’minlashga yо‘naltirilgan dastur ishlab chiqilgan va 
tasdiqlangan bо‘lib, yuqoridagi guruxlardagi amallar bilan bir qatorda 
pochta va Internet xabarlari, himoyalanish darajasi tahlili, ichki va tashqi 
audit amalga oshiriladi. 
Tahririyat xodimining ishchi kompyuterlarida mavjud axborotlarni 
muhofazalash bо‘yicha axborot xavfsizligi siyosati, axborot xavfsizligini 
ta’minlash borasida ichki meyoriy hujjatlar (Reglament, chora-tadbir, 
yо‘riqnoma va boshqalar), konfidensial ma’lumotni oshkor etmaslik 
xaqida kelishuv (mehnat shartnomasiga qо‘shimcha band) normativ 
hujjatlarda tegishli bandlar kiritilgan bо‘lishi bilan birga quyidagi 
choralarni kо‘rish tavsiya etiladi: 
axborot xavfsizligi bо‘yicha xodimlar malakasini oshirish; 
tarmoq kabellarini о‘tkazishda texnik meyor talablariga rioya qilish; 
kompyuterlar tizim bloklarini muhrlash; 
tizimlarga kirish parollarini о‘rnatish; 

administratorlik huquqini cheklash; 

USB-port, DVD-RW vositalaridan foydalanishni tartibga solish; 
Wi-Fi, 3G modem qurilmalaridan о‘zboshimchalik bilan foydalanishni 
taqiqlash; 
internet tarmog‘i trafigini nazorat qilish; 
litsenziyaga ega dasturli antivirus bilan ta’minlash va о‘z vaqtida antivirus 
bazalarini yangilab borish; 
tarmoqlararo ekran (Firewall)ni tо‘g‘ri sozlash . 

Xulosa
Keng polosali tarmoq infratuzulmasini texnologik rivojlantirish, global tendentsiyalarni xisobga olgan xolda va zamonaviy texnologik jihozlardan foydalanish orqali bardoshlik, xavfsizligini va keng qamrovini oshirish lozim.
Simsiz keng polosali ulanish (SKPU) texnologiyalari infokommunikatsion texnologiyalarning nimsinfi hisoblanadi va bir-biridan olisdagi ikki va undan ortiq ob’ektlar oralig‘ida simli ulanishsiz axborot uzatish uchun ishlatiladi. Simsiz aloqa uchun radioto‘lqinlar, infraqizil, optik yoki lazerli nurlanishlar ishlatilishi mumkin. Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarga Wi-Fi, WiMAX, Bluetooth, RFID, ZigBee kabi “tijorat” nomlari bilan ma’lum bo‘lgan ko‘plab simsiz texnologiyalar mavjud. Ularni har biri o‘zining qo‘llanish sohasini aniqlaydigan ma’lum xarakteristikalar to‘plamlariga ega.